A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
(CatUt 37 allagatzen, CatUlz 13 allegatzen). Allegatu da bada / gabaren erdiya. Echag 64. Bederatzi eun urte /
Noe izatera / allegatu izan zan. It Fab 228. Nork esan astoaren / beldur laborria, / noiz allegatuko zan / beraren
aldia? Ib. 43. Allegatu da ordua. Echn Mt 26, 45. Boza iritxi liteken tamañara allegatu bezin laster. Bil 163.
Garbitasunaren eta santutasunaren espillu, irudi eta izatia bera izatera eldu eta allegetako gauza gitxi bat
bakarrik biar dauena. Ur BulaAl 42. Sinistatzera allegatu zala ezikan etzala izango iñor gizonik lurraren gañean
beragan bezela bi gauza oek alkartzen zituenik. Aran SIgn 46. Eta danok deseatzen degu allega dedilla len baño
len aren ezurrak Guadalupeko eleizatxora eramateko eguna. Otag EE 1887a, 243. Allegatzen bazaio / iltzeko
garaia. Noe 61. Azkeneko bertsora / orra allegatu. Xe 227. Allegatu zaizkigu / soldadu trastiak, / batzuek onak
eta / gaiztuak bestiak. Ud 45. Ez gera beñere alleatuko, burnizko bidian ez jartzeko seta orrekin. Sor Gabon 73.
(s. XX). Zaumenture allagatu diren bataietu guziek. CatUlz 34. Donostira allegatzian erosiko dizut zaldi bat.
Iraola 65. San Bizentera nua ia sermoira allegatzen naizen. Ib. 72. Eta lagunak ondotik al zutenean ura biño
geroxeago allegatu ziran. Goñi 32. O! au tranzia! allegatu da nere azken ordua! Ill Pill 25. Egun batez aurretik
/ jakiten zuben len, / tenpestadia noizko / allegatuko den. Arrantz 130. Allegatzea naikua egin du / aitona
gixagaxuak! Tx B I 216. Gazte denborak aldegiñ ziran, / allegatu zait zartzia. Tx B II 122. Egune zala ta egune
zala / bart idargie zanian, / egunerako allegau nitzan / zazpi legue bidian. Canc. pop. in SMitx Aranz 124. Izar
txiki-txiki aietan mundua sortu zanean tren espres bat atera balitza, oraindik ere etzala mundura alleatuko. And
AUzta 74 (64 allegau). Eta Gabonak allegatu ziren. Arti Ipuin 25. Zesarrek bezala esan dezaket; ueni, uidi, uici.
Allega, ikus eta bentzu. Arti Tobera 272. Urrungo eltziak urrez: allegatu ta lurrez (AN-erro). Inza NaEsZarr
2334 (tbn. 2357 (Ae)). Aldendu beharra ailegatu zenean, estu eta larri lotu zitzaidan besarka. MEIG IX 99.
v. tbn. Allegatu: ETZ 116 (Muruzabal, 1761). Ur Gen 24, 42. Zab Gabon 31. JanEd I 25. PE 123. JanEd II 142.
Allatu: Arrantz 155.
(Con -ra, -raino). Alcanzar, llegar (hasta). Lurreko txingurri, edo ar txiki batek, buruaz zeruraño allegatzen
dan Jigante batekin zer du zer ikusi? Cb Eg II 33. Orra nere kariñoa zenbateraño allegatzen dan, nere aingeru
maitea (G, 1761). ASJU 1983, 21. Ainbesteraño allegatzeko peligrorik ezagutu bage, eta ezagutzeko obligazio
bage. Gco II 61. Pekatu mortalaren gradora edo mallara allegatzen eztanean ere. Ib. 14. Atozte, egin ditzagun
guretzat erri eta torre bat, erpiñarekin zeruraño allegatzen dana. Ur Gen 11, 4. Bai arako zulezko eskallera,
Jakobek lurretik zeruraño allegetan zala ikusi euenian. Ur BulaAl 30. Ezin, nere eskuak ezpaitira ain gora
alleatzen. Vill Jaink 67. Zergatik gizon aiek zutena eskatzen, / Fortuna emateko etzan allegatzen. AB AmaE
334. --Amarra zak or. --Bigarren birurriya emateko, ezta allegatzen. Iraola 102.
allaatu. (Con ines.). Nenbillen, nenbillen, allaatu nintzen Sunbillen. Anab Poli 72. Genbiltzan, genbiltzan,
allaatu giñen Tolosan. Anab Aprika 39.
(Con dat.). Ezta izan kreatura guzien artean Maria Santisimaren onziaren zabaltasunari edo anditasunari
allegatu zaionik batere. Gco I 461.
- IA AILEGATUAN. Casi al llegar. Iya arraira allegatuan / tsis pasa ziñan aurrera, / modu orretan nastu
zenduben / bizikletaren karrera. Tx B I 185.
ailetse. "Ailletse (V-ple), presilla" A. v. 3 aila (2).
hailgatu. v. harilkatu.
hailgeta. v. harilketa.
hailgo. v. harilko.
hailibatu. "(S; Foix), inciter" Lh.
ailibre. v. ailorbe.
ailimar. "Combustible, allimarra" Dgs-Lar 6. "Aillimar (V-ger), astillas que se secan junto al horno, para
facilitar su combustión" A.
ailis (AN-5vill, L-sar-ain (ailliz), BN-lab; SP, H (L; all- BN)), airis (L, S; Dv), alis (AN, BN; VocBN, Dv (S),
H), ailles (B), anis (Hb ap. Lh), aris (Hb ap. Lh). Ref.: Lcq 175; A (aillis, airis, alis, ailles). 1. (Adj.). No
fermentado; mal fermentado. "Aillisa, allise" SP. "Airis, qui n'es pas levé, en parlant du pain" Dv. "Ailisa (L),
allisa, alisa (BN, S), pain fait de pâte non levée" H. "Pan mal fermentado" A. v. OGI-AILIS. Eta etxean
sarthu zirenean, xuxendu zuen onthuruntza, eta ophil airisak ere; eta jan zuten. Dv Gen 19, 3 (Urt lemamirik
gabeko ogiak, Ur legami gabeko ogiak). Bainan ogi-labean errezko sakrifizioa eskaintzen baduzu, izan behar da
irin zethabaturik, erran nahi da ogi altxagarri gabeak, olioz bustiak, eta ophil airisak, olioz ferekatuak. Dv Lev
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
483