A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
ahalkedun (Dv, A), ahalgedun, alkedun. (El) que tiene vergüenza, vergonzante. "Honteux. Gizon behar
ahalkedun bat bazen hemen" Dv. Eta ebetan dire alkedunak, estaizkenak ibili ataris atari eskean (133). LE-Ir.
Sakramendu sainduaren konfreria bat ezarri zuen Azpeitian, eta pobre ahalgedunen arthaz kargatu. Laph 153.
ahalkedura, ahalkadura. Vergüenza. Ihesi zoaskonean beheitimenduari, eta zure eskasak gatik merezi
duzun ahalkedurari, segur ageri da etzarela oraino egiazki humilla. SP Imit III 46, 2 (Ch zure falten gatik
beheratua, eta mezprezatua izateko duzun beldurrak). Hala ô Iainkoa [...] behar dudan ahalkadura zure guziz
gaineko Majestateari laudoriozko sakrifizio aphur hunen ofrendatzeaz. "La confusion que je dois avoir". SP
POB 28. Gonbidatzen gaitu gure bizitze iraganaz ahalkadura salbagarrizko baten hartzera. SP Phil 25 (He 24
ahalkeria).
ahalkegabe (L, BN, S; SP, Urt I 218, Ht VocGr 365, Arch VocGr, Gèze, Dv, H, A), ahalkebage, ahalkagabe
(Lar), ahalgegabe (VocBN, A (que cita a O)), alkegabe (AN-erro, B; Añ (AN)), alkebage (Sal, R-is; Añ (AN),
ZMoso 72). Ref.: Lh; ContR 517; Echaide Nav 173; Izeta BHizt2 (alkegabe).
1. Desvergonzado. "Descarado", "desvergonzado", "desmesurado" Lar. "Insolente, desvergonzado",
"desaforado" Añ. "Effronté, impertinent" Gèze. "Impertinent" VocBN. "Effronté, insolent, qui ne sait pas rougir"
H. "Oraiko neskatxak alkegabeak dire" Izeta BHizt2. v. mutiri, lotsagabe. Zoazte, ilkhi zaitezte, / o ahalke
gabeak, / ilkhi zaitezte tenpluen / o profanatzailleak. EZ Noel 89. Baldin begi desonhestak eta ahalke gabeak
baditutzue. Ax 393 (V 256). Ahalge-gabeak bitu epher erreak; zer ahalgorrak? Ogi-mokorrak. Hauk dira abrats
baten hitzak, ezen handiki halakoei ohi zaizte laket ahalge gabeak eta lausengariak. "L'effronté". O Pr 9. Hil adi
ahalkez, itsua, ahalkegabea, traidorea, falsoa hire Iainkoaren aldera. SP Phil 239 (He 241 lotsagabea). Ez
iagoitik beha elhe theiü edo sobera nabasier; iraiz bethi honkite ahalke gabiak; eta ez egon auher behinere. Bp I
97. Hitz ahalkegabeak, lizunak eta bi sensutakoak erraiten dituztenak. CatLav 130 (V 69). Hantik dirade jalkiten
bidütsiak mündüko desohoria diradianak ta deitzen dütügünak ahalke bagiak. Egiat 262. Haurzarotik da
ahalkegabia sortzen. Ib. 262. Hik nain miserabletü / apo ahalke gabia. AstLas 33. Berexi alkegabe putrikinetaik
(120). '(La madre a las hijas) apártelas de los desvergonzados podridos'. LE-Ir. Buru arina ta alkegábea. LE
Prog 124. Ahalkegabia, / zertako ene edaria, / dun thurbusten? Arch Fab 89. Hekien [behien] iphurdi mazela
gorotzez betheek erraiten dute goraki zer nausi ahalkegabeenak diren. Dv Lab 153. Ahalkegabea da gizona nonnahi
jarriko dena jendearen ibil-bidetan. Ib. 173. Behin piz egin zion gainean aphez bati. Ahalgegabe zikinak,
aphezpiku bati bere, berdin berdin eginen liokean. Osk Kurl 38.
2. + ahalkagabe (Lar). "Descaradamente" Lar. Hura aita ez-ezagunaren eta ama sobera-ezagunaren alaba
zen, eta gainera etzuen ukatzen, edonori aitortzen zion, lotsa gabe, ahalke gabe. Arti Ipuin 56. Gure gizen
alhagiak / ahalke gabe beretü. Casve SGrazi 84.
- AHALKEGABEKO. Desvergonzado, descarado. Aldekoaren ximikatzea, erho bati min egitea, irri eta
alegrianza erhoak eta ahalkegabekoak dire. SP Phil 329.
ahalkegabekeria (Dv, A), ahalkegaberia (SP), ahalgegabekeria (BN-arb ap. Gte Erd 59; T-L), alkegabekeria
(Añ (AN)). Desvergüenza, impudencia. "Effronterie" SP. "Acte d'impudence, d'effronterie" Dv.
"Dévergondage" T-L. Gertuz hanbat maneraz gal diteke kastitatea, zenbat lizunkeria eta ahalkegaberia
suerte baitira. SP Phil 260. Eta zure modestia ager dadintzat, begira zaite bethi dudarik gabe gaizki erraitekoak
diren ahalkegaberietarik. Ib. 328s. (Zure umeari) estiozu erakutsi baizik fantasia, gala, presunzioa, dantza,
alkegabekeria (111). LE-Ir. Makurtu alkegabekerietara (166). Ib.
ahalkegabeki (SP, Urt II 360, Dv, H, A), ahalkagabeki (Lar), ahalgegabeki. Desvergonzadamente,
impudentemente. "Effrontement, sans honte" SP. "Arroganter" Urt II 360. "Desvergonzadamente",
"desmesuradamente" Lar. Ni naiz [...] ahalke gabeki bizi izan naizena eta zure manamendu sainduak hitzez,
gogoz eta obraz hautsi ditudana. Mat 224. Ahalke gabeki hausten bazituzten legeak. EZ Man I 12. Emakumeak
itsuski eta ahalke gabeki haskatu tut. EZ Eliç 151. Ahalke-gabeki, muthiriki, kantoin guztietara begiak dabiltzala
dabillan emaztea, peril da eroria den, edo sarri eroriko den. Ax 392 (V 256). Hura hain ahalkegabeki ofensatu
dudalarik. SP Phil 73. Goregi igan dadina ahalgegabeki, behera ieuts daite ahalgeizuneki. "Avec effronterie". O
Pr 202. Biotzaren aginduetara eta aragiaren hirritsietara ahalkegabeki makurtu zan. M. Arrutza EG 1956 (1-2),
29.
ahalkegaberia. v. ahalkegabekeria.
ahalkegabetasun (SP, Dv, A), alkegabetasun (Añ (AN)). Desvergüenza. "Effronterie" SP. "Descoco" Añ.
Neure ahalke gabetasunaz eta gaixtakeriaz aserratzeko. EZ Eliç 147. Errezibitu behar da sakramendu hau
modestia handi batekin, ahalkegabetasun guzietarik begiraturik. CatLav 319 (V 158).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 48
mende.