A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Sup. Baiña guztiarekin ere aihertzen naiz erraitera, eta erraiten dut, parabisuko bidea errazago, plaunago,
eta plazentago dela, ifernukoa baiño. Ax 481s (V 311). Eta hura debekatzen zuelarik halakorik egitetik, aiertzen
zen haren ez obeditzera puntu hartan. SP Phil 15 (He 15 aier zen).
2. (AN, L ap. A; Aq 1187, H). (Aux. intrans.; con dativo). Ensañarse, volverse contra. "Enconarse contra otro,
aierturik egon (AN)" Aq 1187. "(AN, L), aborrecer" A. "Aihertu, en vouloir à" Lf Gram 816. Sugea aihertuko
zaitzue, ausikiko zaituzte. He Phil (ap. H). Paganoak aiertzen dire ez bakharrik girixtinoeri, bainan bereziki
misionesteri. Prop 1893, 240. Eta medikuari berari zeren gatik ginuke aihertzeko? Zendako litzaizkioke lagunak
bekaizti? JE Ber 88. Bertzalde on dugu erdaldunen ere argitzea gure zerez, hein batean ikasirik zer giren, ez
dakizkioten sobera aihert gure eskual-ohidureri. Lf Herr 19-4-1956 (ap. DRA). Cambry xutitu zen eta erran
zuen basakeria hutsa zela eta zozokeria mintzaire zaharreri aihertzea. Herr 21-8-1958 (ap. DRA).
Aihertu gabe dabilenari hurbiltzen natzaio atzetik, eta bizkarrean emaiten diot ukaldia. (Interpr?). Mde Pr
133.
3. "Aiertu, vengarse (AN, L, BN)" A Apend.
4. (Aux. trans.) Atacar. Ez nuan onez billatzen; bai etsai bezala aiertzen. "Sed inimice oppugnabam". Or
Aitork 198.
5. (Aux. trans.). Dirigir. Beñere ez nauzu maite izan. Milla eskaera ta arren egiten zenituenean ere,
etzenizkidan neri aiertzen, nigan jabekizun zegoenari baizik. Txill Let 90.
aieru (L ap. A; O-SP Dv (aiheru), Lar, Izt 57r, H). 1. Seña, guiño. "Signifie semblant ou signe qu'on fait de
l'œil" O-SP 226. "Seña, amago" Lar. "Guiñada" Ib. "Guiño, seña hecha con el ojo" A. Ezen orduan, zure hitz
sinpleari eta bakhunari, eta are kheinuari eta aieruari ere sinheste gehiago eman lekidikaiola, anhitz arnegu eta
iuramentu egiten dutenei baiño. Ax 265s (V 177). Haren promesetan, kheinuetan eta are aieruetan ere, fidantzia
handia dadukazu. Ib. 127 (V 84). Farrez hasi zen eta bonbilla goiti aurdiki zuen ulertu ez nuen aiheru bat
eginaz. Mde Pr 111. Theresa betikoa egoten zen arrotzaren aitzinean, hitz eta aieru urriko, baina alai bere gisa
isilean. Mde HaurB 76.
2. (H (L), A Apend; aiheru SP ( sin trad.; cita el ej. de Ax 22)). Signo, indicio. "Trace, indice" H. Eta
oraino orduan ezpaitzen bekhaturik, eta ez bekhaturen aierurik, omenik eta ez aiphamenik ere. Ax 22 (V 12).
Zeren aieru hek, itzal gaizka ibiltze hek, baitira frogantzarik asko, gogan behar arazitzeko. Ib. 403 (V 262).
Honako aieru honek sakoneko funtsa ekar dezake axalera. MEIG VII 31.
3. (L ap. A; O-SP 226 Dv (aiheru), Ht VocGr 426, H). Sospecha, conjetura. "Il signifie aussi conjecture ou
soupçon. Aieruz edo ageruz zerbait erraitea, dire par conjecture ou soupçon" O-SP 226. "3. soupçon, conjecture,
apparence. Bertzez aierura iuiatzea (Ch), [...]; 4. aierua, doute, [...] (EZ)" H. "Conjetura, suposición" A. Lhande
da la forma ageru, sin duda por un error de interpretación del ej. de EZ. Cf. paieru (2). Sinhesteaz segur gare
batre gabe aieru , / Tronuaren aitzinean dagoela Aingeru. EZ Man II 100. Den okhasinorik ttipiena,
aierurik gutiena gorrotatzeko, eta muthurtua iartzeko asko dudala. Ax 287 (V 192). Aieru orren zer ezagubide
duzu ordea? Zait Sof 148. Zarrok! nire aieruak azaltzea badagokit [...] galdez ari giñan artzaia dakustala
deritzat. Ib. 88. Nuntik horra den izen hori, deüs eztakigü untsala, bena badügü aiherü franko. "Mais il existe
beaucoup d'hypothèses". Casve Orhia 3.
- AIERU EGIN. "Guiñar, keñu, aieru egin" Lar.
(Con determinantes). Eta Deunak berak itsasoaren onespena egiteko aieru edo ziñua egin baileuan,
zanbulu andi bat eragiten dautse bere eroailleak. Erkiag Arran 35.
- AIERUZ. a) Por señas. "Aiheruz erraite, dar a comprender por señas (Darric)" DRA. Hasi zeizkidan niri
neroni aditzera emaiten, lehenbizian kheinuz eta aieruz, eta gero azkenean, klarki eta agerriz. Ax 15 (V 6;
Azkue traduce "por guiños e indicios").
b) Por indicios, por conjeturas. "Aieruz zerbait erraitea, decir algo por conjetura" A. Ala dira, arrotz: aieruz
ederki atera duzu. Zait Sof 28. Ez, noski, aurrekorik izan ez zuelako, bai ordea aieruz bezala besteren esamesen
bidez ezagutzen ditugulako. MEIG III 76. Horrela pentsa dezakegu, baina beti aieruz, goganbeharrez, juzku
onez edo gaiztoz, ustea ez baita jakitea. MEIG VII 50.
Sospechando. "Aieruz nago, je suis en soupçon, en doute que" H. Ataka-aurrean, aieruz (goganbearrez,
susmoz), lipar bat geldi da [basurdea]. Or Eus 47.
- AIERUZKO. (Adnom.). Gazteai aitak atzeman die / zenbait aieruzko keiñu, / orotaz gaindi luze ta samur /
isilkako begiratu. Or Eus 94.
Etim. Se ha sugerido (cf. Ae. paxeilu) que viene en último término del lat., REW 8144, FEW 7, 467s, pagella,
a través del gascón (bearn. pagère), a pesar de que aieru no indica una medida.
aieruka. Haciendo conjeturas. Sirenek zer kantu kantatzen zuten, edo Akilesek zer izen hartu zuen
emakume-artean ezkutatu zenean? Galdeok korapilotsuak izan arren, ez dira aiheruka iñolaz ere erantzun
ezinak. Mde Pr 175. Orotan kazetak ari dire aieruka, zertako bada Khrouchtechev-ek jalgi dituen solas horiek,
igurik-araziz Kremlin-eko ordari bat. Herr 2-5-1963 (ap. DRA).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
476