A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
esan bearko. Aierra, etxeramon zalea, minkorra... Erkiag BatB 164.
III (Tema nudo; uso adv.). En contra. Behereko zolan mamitsuago eskuara, damurik itsuago; ez ohartua,
zenbat etsai dituen aiher. HU Aurp 215. Ez griña batere nor duzun alde edo aiher. Leon Imit II 2, 1. Ori dala-ta
gizona gizarterako aier eta makur dago; irrits edo lera ori bere-berea dau. Eguzk GizAuz 111.
(Precedido de gen.). Entzuten nitun, ez erditaraiño ta gutiagorik ere, ez, naita elkarren aier zetozela.
"Contradicentes". Or Aitork 206.
(Precedido de dat.). Egizko zorionari aier egoteko, erriari begiak itxitzen dizkiona, zori gaiztoko! Goen Y
1934, 184. Batean, apezen eskoleri ezin aiherrago zagon. Lf in JE Bur (ed. 1980), 13.
Esperando. Mauleko presondegiaren atheari zagon Herio beltza, sega bizkarrean, norbaiti aiher. Lf
Murtuts 47.
- AIHER-AIHERRIK. Deseoso. Aier aierrik niagon mundu bazter batean gorderik, Eliasen antzera, urrundik
bederen nere azken-urteok emateko. Or QA 186.
- AIHER IZAN. Tr. Documentado sobre todo en textos septentrionales. En la tradición meridional lo utiliza
Lardizabal (en la acepción de 'odiar') y posteriormente autores del s. XX (Anabitarte, Lizardi, Orixe, Aresti y
Villasante).
A) (Intrans.). a) (L, B, BN, Sal, S ap. A; Lar, VocBN, Dv, H). Inclinarse, tener propensión. "Ongira izan zaite
aiher eta ez gaizkira, ayez de l'émulation pour le bien et non pour le mal. Gaizkira zare aiher, votre inclination
est vers le mal" Dv.
(Con part. vbal.). Desear, querer. Portu itsas adar zuen bati ohart zekizkion, hartara, egin albalute, unzia
egotzi aiher ziraden. "Ils délibèrent jeter le navire". Lç Act 27, 39 (Dv asmu baitzuten [...] untziaren
erorraraztea). Skribatu darokat Elizari: baina haien artean lehen izan aiher denak, Diotrephesek, ez giaitik
rezebitzen. "Diotrephes, qui aime d'être le premier". Lç 3 Io 9 (Dv horkoen gainean buruzagitasuna erabili nahi
duenak).
(Con sintagma con suf. -t(z)era(t)). Estar dispuesto (a); disponerse (a). "Aiher naiz jotzera, je suis tenté de le
frapper" Dv (s.v. aiher). "Aiher izatea, être en humeur. Aiher natzaik buruaren haustera, je suis en
humeur de te casser la tête" Ib. "Aiher naiz erratera, je suis sur le point de dire" H. Aiher ziraden bada haren
hatzamaitera, baina populuaren beldur ziraden. "Ils tâchèrent à l'empoigner". Lç Mc 12, 12 (TB enseiatu ziren
haren harzera, HeH bilha zabiltzan; v. tbn. aiher ziraden en el mismo contexto en Lç Lc 20, 19). Tristeziarekiñ
eta dolamenekiñ minzo dire bere eziñberzeaz, eta aiher litezke jatera ere, zillegi balitzaie. He Phil 26. Desira
handi bat hartu izan zuen hark bezala egiteko, bere konfesorak debekatu zuen arren; eta aier zen hura ez
obeditzerat pontu horren gainean. Ib. 15 (SP 15 aiertzen zen haren ez obeditzera).
(Con dat.). Tener afición, inclinarse (a); gustar. Zeren eztiari, nola baita gozo, eta izena duen bezala, ezti,
anhitz baitarraika, eta baitzaika aiher. Ax 35 (V 21). Hunelako han sorthu zen, / Huni ninzaion aiher. (Interpr?).
Hm 57. Eskoletako gizon gazter zen gehienik aiher; hek nahi zituen bide txarretarik athera eta bide onean
ezarri. Laph 80. Gure sineste sainduari edo girixtino eginbideri aiher zirenek haren eremuetan, segura zuten,
eta zalu gero... berenen aditzea! HU Aurp 113. Heien ebaslez eta / xahutzailez leher / Lehengo jabeeri / dire orai
aiher. Zby RIEV 1908, 768. Entzun baitzuen zein eder, / Zein aberatsa zen Grazi, / Haren dohaineri aiher /
Preso zuen har arazi. Ib. 418. Aritzak, eundaka, / aier zaizkio goiari, / argi-lênenkia / egarri baitute. Ldi BB
108.
"Eritarzun bat aiher ziozu (Sc), una enfermedad la persigue" A. Aitzin-paretatik hitz larri batzuek
iragartzen daukute, han moldatu adailuari sua ezin ditakela aiher. JE Ber 83. Delako herstura emaztekiari da
gehienik aiher, zainak nausitzen zaizkonean. JE Med 66. Haur ttipier da gehienik aiher gaitza [paralesia]. Ib.
104. Bi mikrobio-motak bizkitartean familia berekoak direla: behiari aiher den mikrobioa lot ditakela gizonari,
gizonarena aldiz behiari, nahiz nekezago. Ib. 111.
Ogi hasiari ganibeta aiher. Zerb GH 1936, 310.
(Con sintagma con suf. -t(z)eko). Estar dispuesto (a); ser capaz (de). "Aiher (adj.), capable de, désireux de,
tenté de. [...] Ez da holako gauzaren egiteko aiher, il n'est pas capable (en état) de faire une pareille chose" Dv.
"Semea etzait eldu illunduta etxera eta aier naiz ateak esteko (B), [...] y soy capaz de cerrar las puertas" A.
"Aiher niz emaiteko ukhomilo bat (BN-baig), estoy dispuesto a dar un puñetazo" Ib. Ez banio behatzen
Jainkoari, eta ez banu dudan errespektua Josaphat Judako erregeren alderat, aiher nainte ez zuri behatzeko. Lg
I 368. Zoazi zu halako baten etxetik kentzera! Aiher dire zer nahi errateko eta egiteko! HU Zez 34. Ez dezakete
iraun; alta uste zuten, eta aiher dire oraino ere uste ukaiteko. Ib. 92. Bat ez baita [...] apezaren salatzeko aiher
litakenik, bretonez mintzatu dela. Ib. 124. Aiher zela Gobernamendua gerla bilatzalen gaztigatzeko. Ib. 209.
Bazirela, han hemenka bederen, arima batzu sakrifizio handienen egiteko aiher (kapaz) zirenak. Lf CEEN 1973,
130.
"Orotako aiher da, il est capable de tout" Lf Gram 298.
(Precedido de gen.). Konstantino berriz kristaukidearen aier zan (inclinado al cristianismo). J.M. Tolosa
EEs 1913, 208.
Aiher ziren bihotzetikan etsai etoiak, nireak. Arti MaldanB 206.
b) (Ae ap. A Apend; O VocPo, SP, H), AIHAR IZAN. (Con dativo). Aborrecer, odiar, desear mal. "Aiher izatea
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
472