A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
1 aihen (gral. (no Sal, R); SP, VocS 145, Lar, Arch VocGr, VocBN, Gèze, Lcq 62, Dv, H (L, BN, S)). Ref.: Bon-
Ond 148; VocPir 353 (ayan (Ae)); Alth Bot 24; A (aihenondo); Lh; Iz ArOñ (aixen).
1. Vid; cepa, tronco de la vid. "Cep de vigne" SP. "Vid, [...] aihena", "cepa de vid, [...] aiena" Lar. "Codadura
de vid, aien mentua" Ib. "Vigne" VocS. "Har hezak aihen onetik lantharea eta ama onetik emaztea (S)" A (s.v.
aihenondo).
Tr. Documentado casi exclusivamente en textos orientales. En DFrec hay 4 ejs.
Xirmenduak berak frukturik bereganik ezin ekhar dezakeen bezala, baldin aihenean ezpadago. Lç Io 15, 4
(LE aieneán). Ni naiz aihena, zuek xirmenduak. 'Vitis'. Ib. 15, 5 (LE, Dv, HeH, Leon ai(h)ena; EvS aihen
ondua; He, TB, BiblE mahats ondoa). Ala fikotze batek olibarik ekhar ahal dezake, edo aihenak fikorik? Lç Iac
3, 12. Hainaren emasteak du / Iduriko aihena, / Etxe saihetsean mahats / Mulkoz bethea dena (Ps 127, 3). EZ
Eliç 272. Aihen gabe nahi datinak hura beza üsü berri. Etch 306. Ni naiz aién egiáskoa: eta ene Aita dá
nekazária. LE Io 15, 1. Beira aien bat ain ear-iduri neguan, gero ain berde eder panpanos, zarmendus, ostos,
lores ta matses. LE-Fag. Unitugaitu [...] nola zarmenduak aienaréki. LE Urt ms. 146r. Benedika dakiola, dio, /
Mahatsari ahiena, / Arno ekartzen duena. Bordel 79 (cf. infra ChantP). Eta ostorik gabe / aiena uztean, / oreñak
izan zuen / ongi merezia. It Fab 153. Oriña eta aiena. Ib. 152 (tít.). Probinzia onetako lurrak bere griñaz ematen
dituen zuaitzik ezagutuenak dira aretxa, pagoa [...], aiena [...]. Izt C 124. Zure ama, hala nola aihen bat zure
odolean, ur-hegian landatua zen. Dv Ez 19, 10. Ni aihen egiazkua niz, eta Aita biñiera da. EvS Io 15, 1.
Benedika dakiola, dio, mahatsari aihena / Arno ekhartzen duena! 'Le cep de la vigne'. ChantP 310. Orhoit
gaiten arno hori, / Aihenaren odola, / Edaterat nork orori / Ematen duen hola. Zby RIEV 1909, 108. Noe zen
bakarrikan salbatu untzian... / Aihena landatzeko bere mahastian. Barb Piar I 212.
2. (V, G, AN, L, BN; SP, Ht VocGr 395, Lar, Aq, H), aian (Aq 1439). Ref.: Lcq 38; A; Lh; Iz ArOñ (aixen);
Satr VocP; Izeta BHizt2; Elexp Berg (aixen). Sarmiento; pámpano, tallo trepador de la vid u otras plantas.
"Pampre" Ht VocGr 395. "Serpa, el sarmiento largo que se entierra para producir o criar otro, mats aiena, aiana,
landarzea" Aq 1439. "Sarmiento, tallo leñoso" A. "Esqueje, sarmiento. Aien beltxa, sarmiento, brote de uva"
Satr VocP. "Aixen, 1.º la madreselva trepadora de bayas ovoides rojo vivo; 2.º el tallo de las trepadoras como la
alubia, uva, etc. aiyena, aiyen bat (G-goi)" Iz ArOñ. "Tallo leñoso trepador. Aienak goitixko gan dire ta abe
muturreraño" Izeta BHizt2. "Billots-txuletak jan giñuzen aixenekin erreta" Elexp Berg. "Mastixan dabill aitta
aixenak mozten" Ib. Cf. VocNav: "Ayena, sarmiento. Es voz vasca (Bertizarana)". v. xarment.
Ni naiz mahats ondoa, zuek aihenak. "Palmites". He Io 15, 5 (Or MB 750, Ker, BiblE aihenak; Lç
xirmenduak, TB xarmentak, Dv, HeH, Leon adarrak). Ordea, nola matsaren adartxo, ta aienak ziran argal,
indar, edo sendotasun gabeak, zerbait igo zuenean, erori zan lurrera. VMg 64. Jendaietako buruzagiek ebaki
dute Sabamako mahastia: hartako aihenak Jazerreraino helduak dira, mortuan barraiatuak dira. "Flagella". Dv
Is 16, 8. Eta goanik Mahats-mulkhoko errekaraino, aihen bat moztu zuten bere mulkhoarekin. Dv Num 13, 24.
Au esan zuna, alkitoan oiña tinkatuki, arraunean kiribildu zen aiena bezala. Or Mi 62. [Beste lorea]
lagunarengana maitaro igeritan zoaien musu bat emateko bere aienak luzatuz. Ib. 55. Huna orai aihen ihartu
makolatu hauk. Barb Sup 116. Mahastia pikatzen du, aihenik makurrenetarik bethetzen ditu bere orgak, eta
badoa etxera. "Des sarments les plus tordus". Barb Leg 127. Eta ataditik gora kakoetan anduak josiz dijoazen
matsondo bik tellatu-ertza atzematen dute doi-doi aien-luzeka. TAg Uzt 11. Suge luzeak baziren arboletan
bihurdikatuak aihen batzu bezala. JEtchep 18. Amaitu zenean galtzada luze hori, / zentzu gabe nintzen lur
gainean erori, / arrosadi bateko aihenaren kontra. Arti MaldanB 205. Pozez gaiñezka aienak aizetara eraikitzen
dituenean. Ibiñ Virgil 89. Ez gorengo aienik artu. Ib. 88.
(Como segundo miembro de comp.). v. mahats-aihen, PORRU-AIHEN, etc. I zugaitz illun biurturen? Ni
untz-aien. Or Mi 39. Gerriondotik kiribilduz zijoazkien artaloreai baba-aienak maiteberoaldi gartsuan, aren
maite-mosuaren billa. TAg Uzt 152. Dana dago emen zure emariz beteta; arloak, udazken-aienez abailduta,
zuri dagozkitzu uzta betean eta maats-bilketak gaiñezka dagi kupeletan apar-iario. Ibiñ Virgil 82.
(Fig.). Atzeko errota uspeldua du eta irringarriki kakola-makolatua, ingurunetik erdirat biltzen diren
burdin-aihenak [= 'radios de la rueda'] halaber. JE Ber 45.
(Ref. a las ramificaciones nerviosas). Zaintxuri hek izan dezakete zerbait makur, dela beren erroetan, dela
beren aihenean, dela beren helburuko mutturretan. JE Med 59.
3. "Viorne, vigne sauvage" SP. "Ayena (Viburnum opulus), sauquillo, mundillos" Arzdi Plant1 274.
4. (Lar, H (L)). "Rodrigón, la estaca que se pone en las vides, aiena, matsola" Lar. "Aiena, rodrigón" Izt C 41
(en una lista de plantas). "Lien. Aihen batez esteka ezazue" H.
5. (BN-arb ap. A; Dv). "En terme de charpenterie, coyau ou coyer, au toit d'une construction" Dv. "Lugar en
que se cruzan muchas vigas en el tejado" A.
6. (V-gip), aian (G-nav). Ref.: Ond Bac (ayan); Elexp Berg (aixen). Hierba de los pordioseros, de las llagas o
clemátide. "Ayan, una mata, cuyas ramas secas fuman los niños" Ond Bac. "Nombre genérico de las trepadoras.
Para algunos, concretamente, clemátide" Elexp Berg. En cast. Rentería 'la yena', 'las yenas'. Cf. LzG: "Aján,
clemátide". v. AIHEN ZURI. Gure arbola maitagarriyak / etzuen ori merezi, / otsolarrak eta aien nastuak /
jarri zaizkiyo nagusi. Tx B II 56.
7. "Aien [...] (V-ger), amarradero de lanchas" A. "Aidxene, lugar del puerto en donde se amarren las lanchas"
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
467