A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Goyhetche (86, 109). Para el dativo documentamos, por lo menos, las siguientes formas: hei, heier, heieri, heiei,
heki y hekiei.
En suletino el sistema general parece ser el siguiente: hurak para el caso absoluto y haiek (haien, haier...) o hek
(hen, her...) para los casos oblicuos. Eguiateguy es el único que emplea hek tanto para el absoluto como para el
ergativo (hay tbn. un ej. de hek para el caso absoluto en Tartas (Onsa 20), que por lo demás emplea hurak).
Parece que Oihenart distingue hek absoluto (7 veces) y heiek ergativo (una vez).
En roncalés hay (k)ek, (k)ekin... para los casos oblicuos y (k)urak para el absoluto (cf. tbn. ek para el absoluto en
Hual Mt 5, 9: Bienabenturatu bakea prokuratan deinek, zeren ek izanen baitra deitruk Jangeikuaren seme). En
salacenco hay (k)aiek para el ergativo y (k)urak para el absoluto. En aezcoano hay urak para el absoluto (no hay
ningún ej. de gurak) y (g)aie- para los oblicuos. En baztanés hay ek, ekin... en Echenique y CatB (55), y aiek en
Izeta (DirG 74; cf. tbn. 75 ekengana y 81 eken).
En textos alto-navarros hay aiek en el sermón de 1729 (SermAN 1v aietaz), en Mendiburu (IArg I 316), en el
catecismo de Añibarro (2) y en Legaz (35 aiekin, 27 eken), (g)aiek en Lizarraga de Elcano y ek en F. Irigaray
(134).
Haiek zer merexi duten, zuhaurorrek ikhustzu. E 239. Hek bezala hil behar duk. Ib. 17 (237 heiek, caso
absoluto). Bekhatoren kontra date orduian mundu guzia, / zeren duten ofenditu haien kreazalia. Ib. 55 (31
heien). Haiek hura tribulazionerekin rezebitu. Lç 1 Thess (tít.). Igorririk bere jendarmesak, desegin zitzan
gizerhaile hek, eta haien hiria erra zezan. Lç Mt 22, 7. Dohatsu dirade emeak: zeren hek lurra heretaturen
baitute. Lç Mt 5, 5. Ezin pensadu eben [...] nora salbaje aek eroan al eukeen. Lazarraga 1153r. Nola andraen
bildur zara, / aek baga onik ez badozu? Ib. 1175r. Salbaje aen arteti sartu zan. Ib. 1154v (cf. aen 'de él' ib.
1147v). Badakigu imajina hek zurez edo harriz eginak direla. Mat 104. Beude beraz hek, diren bezalakorik, ez
hetarat bururik itzul, ez hei beha, ez hetzaz konturik egin. Ax 446 (V 292). Biotza begien dago kerella, / zana
librea aek gaiti kastiga zidilla (1609). TAV 3.1.22. Aen pagua izango da / ogi konsagratua (Pamplona, 1610).
TAV 3.1.21, 121. Ibil ditezila hei dagozten bezalako arropez. SP Phil 330 (421 hekin (gen.), 90 hekin
(sociativo)). Gauza hek guztiak gatik. SP Phil 474. Bere faltaz galdu dute, / hekintzat zen loria. Arg DevB 13.
Hek iakinen zutela, guk bat bederak zer behar gundian. Tt Arima 16 (Onsa 27 haiek, erg.). Etzate haier sori
algarreki ezkontzia. Bp I 63. Ordua gaistoa aientzat, ez gaude gu aek bezala uzkia iñori garbitzen oituak. Lar
Fueros 48. Saintiak uhuratzen eta hen obrak imitatzen dütüzülarik. Mst I 23, 8 (SP hekin, Ip haien, Leon heien;
v. tbn. Mst I 25, 1 haien). Bazter aietako gizon jakintsu guziak. Mb IArg I 264. S. Luisek aiekgatik bere bizia
pozik eman zuen bezala. Cb Just 141. Jainkoak berak zarabiltzala heien bihotzak eta mihiak. Lg II 94. Hanitz
dire heien estatuak galdeiten duen perfekzionetik urrunduak. Mih 81. Dohatsü dira ispiritus pobre direnak,
zeren heena baita Zerüko Erresoma. CatLan 41. Gizon gaizto aek kastigatzeko. Ub 15 (151 haei). Kristo judio
gáien érdian burlatu zuteláik. LE Prog 108.
(s. XIX). Baña aiék daude bákean. LE Ong 77r. Hek ongi istudiatuz, hei umilki obedituz. Monho 54. Bere
denboran hanitz / haiek sofritu zien. Xarlem 1480 (385 hek, erg.). Onako au txirringia, / areek mazurkak, / beste
aek orrazijak. Mg PAb 140 (CC 195 aiek). Egin griñarik gabe hekiek manatzen dutena. Dh 69 (85 hek, para el
absoluto). Bekhatua bethi biziko da hekien baithan. Ib. 166. Dabiltz eureen ondoreen, areek nora, eurak ara.
JJMg BasEsc 110. Egin eban isil isilik areek agindu eutseen guztia. fB Ic III 309. Arima iusto heien penak labur
ditzakegu. CatLuz 30. Ber thenporan eman zizün apostolier eta haien ondonkuer. UskLiB 89. Hainitz irabazten
dugu arima saindu hek lagunduz. Jaur 374 (104 hejek, erg.; 123 un ej. de hek, erg.). Egiten diranean / ollandaollasko,
/ artuko det aiekin / dirurikan asko. It Fab 40. Geroztik dijuaz, / Auntzak gitxituaz, / Eta basoak
txikituaz. / Aek ill ta oek ebaki / Egin dituztelako ausarki. Izt C 190. Seieun gizon indartsu aiek. Lard 197. Ez
nintzen hekietaz mintzo. Dv Lab 85. Berekin darabilki / iru txakur txolin / aiekin dantzatzen du / ederki txakolin.
JanEd I 70. Hek nahi zituen bide txarretik athera. Laph 80 (46 heiek, erg.). Ona kemen berze borz obro irabazi
baidutur ekin edo kekin. Hual Mt 25, 20. Guraso zar aien biotzak. Arr GB 130. Bienabenturatu tzu biotzez garbi
drenak, zerengatik aiek ikusiren baitie Jangoikoa. CatSal 69 (CatAe 68 aiek, CatR 69 ek; Samper Mt 5, 8 aiek;
CatLuz 28, Legaz 53 hek; Cb CatV 63 onek; CatLlo 85 eurak; KIkG 79 berak; sin pron. explícito en CatLan 42,
CatBurg 44, CatB 82, CatBus 38, Añ CatAN 65, Lard 379, KIkV 105, Ir YKBiz 118). Egiten digularik eki nai
ginoken bikala ek egin lezein goreki. CatR 53s. Aietaz burla egiten dutenak. Legaz 27. Jendetza ontzietan
sartzen ikusi eta aiekin batu zan. Arr May 196. Deputatu heiek bazutela aiherkunde edo higuintza itsu bat
erregetasunari buruz. Elsb Fram 58 (68 hek, caso absoluto). Puska hek han berean utz zetzala. Jnn SBi 60.
Sendatzea luze dik hek egin minak. Zby RIEV 1909, 106. Jinko Aitak haietan ezarten zütian bere konplasentziak.
Ip Hil 142. Huna kantu heietarik zonbait. Arb Igand 8. Ogeta bi orduetan / egon zan linboan; / eta arek igarota /
purgatorioan. Azc PB 136. Aiak erosi nai bozuz bere / zuk egin zeinke zuek zer nai. Zam Ezale 1898, 150.
Onegaz artu eben mutil nasai areek irakatsi guztiz eder bat. Itz Azald 119.
(s. XX). Eskerrak unguruneko emazter; kek, eskiua arrapatu zabein eta gentu nabaja. Mdg 126. Lagun
projimoa geren buruek bezala [maitetzia], izeten garelaik gu aiekiñ, aiek gurekiñ izetia nai giñuken bezala.
CatUlz 38 (CatBurg 34 aiek). Sineste heien alde diren gertakari edo itxurak baizik ez ditu ikusten. JE Bur 55.
Lur aietan etzan artorik. Ag G 113. Etzan atera emakume aien aztarranik. Urruz Zer 45. Begiratu aien lepo
gorri mamintsu ta sabel-zorro borobilari. A Ardi 40. Baditu jakintsuak ama Eliza Doneak: aiek erantzungo
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
464