14.05.2013 Views

A-Amazur - Euskaltzaindia

A-Amazur - Euskaltzaindia

A-Amazur - Euskaltzaindia

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur<br />

aiei (AN, B, BN, Ae, Sal, S, R ap. A; VocBN, VocB). (Interj. que expresa dolor, espanto o sorpresa). "Aiyei,<br />

grito de queja" VocB. Cf. VocNav: "Ayei. Interjección admirativa (Roncal)". v. 1 ai. Aiei, mila debria, / eta zer<br />

da hauk, arren, / ene gereinuak eztiala / puntzela bat edirenen. AstLas 39. Aiei, aiei, üzkia, / hau da erorikua!<br />

Ib. 40. Marcien: aiei zer min da hau / orai da orai ezin bestia / Enaika nahi sokorritu / o Talmagan<br />

handia? StJul 237. Aiei zer da haur / ala kolpu handia. Ib. 212. Aiei, hau doloria. Etch 406. Aiei! Aiei! dio<br />

kapitainak, oihu samin batekin. Laph 226. Mari-Santzen lasterra / Jaun kuntiaren borthala! / "Ai! ei! eta, Jauna,<br />

nun düzie ene seme galanta!". ChantP 214 (tbn. en Balad 81). Aiei! eta zer othe dut, ala moxkor othe niz! Lander<br />

(ap. DRA). Ai, ei, ai, ei!... Burutik joan zaut ene senharra! Barb Sup 6. Noiz xinhaurrien pesta? / Ai, ei,<br />

hoinbertze behar / Eta hoin txar, hoin mehar. Ox 118. Eta gero, ohean auspez etzana, garrasika ari zen: atx, atx,<br />

ai, ei! ai, ei!, gune zauritua gatz eta ozpinez bortizki torratzen zakotelarik. Zub 64. Ai-ei, zein goxoak! Ib. 70. Ai,<br />

ei gurea, girixtinoak! Bai, dolu handia da, eta uharka nigarrez artzeko egunak ditugu. Lf Murtuts 11. Aiei! Eta<br />

gore gizonak nora xoan dra? MEst Ezka 197. Aiei ama! Kau alkea! Auntzak xiten tun, banian kemendik etxera.<br />

ZMoso 42.<br />

aieiai. (Interj.). To, Xixon... Aieiai... Xixon... Ez ginian bertze beharragorik. Larz Bozak 30. Ai, ei, ai, eta<br />

milletan ai! Neska zoragarria atsekabe latzaren jopu biurturik dogu. Erkiag Arran 152.<br />

aieika (L, B, BN, S). Ref.: A, Izeta BHizt2. Quejándose. "Quejándose interiormente" A. v. aiei. Etxerakoan<br />

minez ai-ei-ka nindabilala niz segur. Ox 22. Aieika artzeko [= aritzeko] orde, dugun ikus nola bihur gaitzari. Lf<br />

Herr 29-3-1956 (ap. DRA). Ai-eika ta txilioka asi zoanean, ezagutu ei yuen. Bilbao IpuiB 56.<br />

haiek (G, AN-gip-larr-5vill-erro-ulz, L-côte, Ae; Lar, H), haek (V, G-azp-goi, AN-erro-arce, Ae; Añ, Hb ap. Lh,<br />

H), hek (AN-5vill, L, B, BN, S; Dv, H), heiek (BN-ad-lab), hekiek (L; Dv), haik (V, G, AN-larr-ulz-araq), aiak,<br />

aak (G-goi), harek (V, G-azp), hareek, hareik (V-arr-arrig-och-m-gip), haeik (V-gip), kaiek (Sal), gaiek (AN,<br />

Ae), ariek, kaek (Sal), kek (ergat.; R). Ref.: A (haiek, arek, ek, eken, hekiek, hekien, gaiek, kaien, ken); EI 278;<br />

Etxba Eib (arek); Echaide Nav 338-339; Izeta BHizt2 (ek). EI 278 recoge además ak, arrek, addek, ai(d)xek, eek<br />

y gaek.<br />

(Pron. y adj. demostrativo pl. de tercer grado, usado tbn. como pron. de tercera persona). "Ambos, ambas, si<br />

somos nosotros, gu biok, si aquellos, haiek biak" Lar (Añ aek biak). "Aquéllos que aparecieron aquí, onako emen<br />

agertu ziran aiek" Ib. "Aquello que, aquellos que, aquellas cosas que, arako, onako, aek gauzak" Añ. "Hauk,<br />

hoik, hek, pluriels de hau, hori, hura" Dv. "Aquellos" A. "Arek (V), areek, areik, aquellos, arena, arekaz, arekin,<br />

arentzat, etc., lo de aquellos, con aquellos, para aquellos, etc." Ib. "Aek, síncopa de arek. Ellos. Ikusten dittuzu<br />

bidian datozen aek?" Etxba Eib. "Arek, con acento prosódico en la a; pron. pers. demostrativo, tercera persona<br />

del plural. Aquellos" Ib. AxN explica haiñak (192) por haiek. v. bera (3); beraiek, eurak, hurak.<br />

Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. Entre los guipuzcoanos, además de aiek (empleado ya por<br />

Larramendi y Cardaberaz), hay aek en Otxoa de Arin (38), Ubillos, Aguirre de Asteasu, Guerrico (I 32), Iztueta<br />

y Mokoroa (8), y aik (¿metri causa?) en AzpPr (99), EusJok (111), Txirrita, S. Mitxelena y Anduaga (en el caso<br />

de aik en todos ellos, salvo en AzpPr, aiek es más frecuente). T. Agirre la forma que más usa es ariek, aunque<br />

tiene también algún ej. de aiek y, salvo errata, uno de aek (Uzt 113). Hay también sendos ejs. de aek, junto al<br />

general aiek, en Larramendi y Beovide (AsL 197), y uno de arek en Arrantz (144).<br />

Aek, documentada ya en Lazarraga, es la forma más antigua en vizcaíno (Capanaga, VJ, TAV...) y la que emplean<br />

incluso Kirikiño, Eguzkitza y Erkiaga en el s. XX. Areek es la variante general en autores del s. XIX como<br />

Astarloa, fray Bartolomé, J.J. Moguel, Uriarte, Arrese Beitia (AmaE 195) e Iturzaeta (Kirikiño es el único que lo<br />

emplea en el s. XX; tbn. en Azurmendi (in Elorri 203)). J.A. Moguel tiene un único ej. de areek por 11 de aek<br />

(en CC emplea siempre aiek). Areik, salvo Arrese Beitia (AmaE 308), sólo lo emplean los autores del s. XX. Aiek<br />

sólo se documenta en Lauaxeta (BBa 50) y Gandiaga (Elorri 98; en ambos junto a areik (AB 62 y Elorri 114)).<br />

Emplean sólo arek Echeita, San Martin y Alzola; hay también arek, junto a alguna otra forma, en Azkue,<br />

Kirikiño, Bilbao, Erkiaga (BatB 102) y Oskillaso (Kurl 56). Hay un ej. de aiak de Zamarripa y, salvo errata, otro<br />

de aik en J.M. Zavala (Fab RIEV 1907, 529), que por lo demás emplea aek (ib. 533).<br />

En la tradición bajo-navarra y labortana hek es la forma general para el caso absoluto. Los autores labortanos<br />

clásicos (Axular, Etcheberry de Ziburu, Materre...) y también algunos más modernos (Hiribarren, Joannateguy, J.<br />

Etchepare...) emplean hek también para el ergativo. Leiçarraga emplea hek para el absoluto y el ergativo (tiene<br />

dos ejs. de haiek para el ergativo), pero siempre haien para el genitivo (dat. haiei (6 veces) y hei (9 veces)).<br />

Algunos autores labortanos de los ss. XIX y XX parecen distinguir entre hek para el absoluto y heiek para el<br />

ergativo (v. infra; en los dos ejs. documentados de Mattin ocurre justo al revés). Autores como M. Elissamburu,<br />

Barbier, Etchamendi, J.B. Etchepare y Arradoy, por ej., parece que emplean hek y heiek indistintamente para<br />

ambos casos. El único que sólo emplea heiek es Xalbador. Hay además hekiek en Duhalde y Duvoisin (el<br />

primero sólo lo emplea para el ergativo y el segundo para ambos casos: erg. en Lab 95, absoluto en Dial 111; v.<br />

tbn. hek absoluto en LEd 99). Hay haiek para el erg. en Dechepare (hek y heiek para el absoluto) y en dos ejs. de<br />

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten<br />

mende.<br />

463

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!