A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
balebee Santu andi onen erabakija! JJMg BasEsc 164. Ahi! pensauko balitz zer dan pekatuba! Ib. 62. Ai au
ondorengoak egingo balute! Lard 517. Ai! Banituke neure miñean arako berba / Erzilla zoli bertsolariak
zituenak! AB AmaE 183. Ai! nik ere, bai, banik / hik dukan gozoa! Zby RIEV 1908, 769. Ai, hala balitz. HU Zez
115. Ai, balute bazterretan aste guzia lanarekin borroka bizi diren gizon nekatzale guziek beren etxean zu
bezalako emazte bat. Ib. 185. Ai bera balitz, da atxituko baneu! Ag AL 59. Ai orrela euskalduna zan lekuan
euskalduna jaioko balitz. Ag G 364. Ai Jaungoiko maitea / neskazar banengo! Urruz Zer 103. Ai, Leaburuar
guziok emen balira! A Ardi 6 (v. tbn. BeinB 47). Ai! Maria, Maria! Oihanburuan egon bahintz, hire xokoñoan!
Barb Sup 85. Ai orok mihi hori bridatzen balute! Etcham 144. Ai bere amandre Marikorotzek burue yasoko
baleu yaso! Kk Ab II 39. Ai ori egija ixan balitz, niri be zati bat emoteko! Otx 171. Ai, egaztia banintz, / gañikgain
nenbilke! Ldi BB 16. Ai, itzul ahal banintz gauez-gau etxera! Iratz 159. Ai guritasun au / betiko balitza! Or
Poem 518. Ai, une artan emaztea alboan izan balu! Etxde AlosT 53. Eta apika oraintxe zaudela garratzenetan;
ai ala balitz. JAIraz Bizia 101. Ai, hirur gezür horik egiak balite! Mde Pr 52. Biotz bat daukat eta ai! mila
banitu! Canc. pop. Ai! Jakin izan baneu gaur beste. SM Zirik 25. Ai, behar bezala zainduko balute! MEIG IX
98.
v. tbn. Noe 47. Arr GB 64. PE 58. Moc Damu 36. ArgiDL 34. Jaukol Biozk 58. Tx B II 98. Otx 171. TAg Uzt
251. Iratz 178. Balad 113. Munita 56. Bilbao IpuiB 200. NEtx LBB 21. Xa Odol 270.
2. (SP, Añ, Dv, H (V, G)), aai. (Sust.). Gemido, quejido, ay. "Aiha , plainu bat" SP. "Quejido, en los
hombres, (V) aia, aiaria" Añ. "Aia, aija, plainte, gémissement" H. AxN explica auhenen eta dolamenen (533)
por aien eta doloreen. Hango kantuak, leloak eta bozkarioak, izanen dira, aiak, hatsbeherapenak, inzirinak,
nigar-xopinak eta arrenkurak. Ax 588 (V 378). Ezen badakigu Jeremias Profetak ere nola erran zuen ai izigarri
eta ikharagarri hau. ES 152. Neke latzak [...] uzten dio burua oñazez ta barren guzia aiez, kezkaz, egarriz ta
suspirioz betea. Mb IArg I 185. Eriren baten lenbiziko ots edo ai bat aditu horduko, an zen aren bazterrean. Mb
IArg II 343. Ai bat beñere ixilduko eztana! Cb Eg II 128s. Aies Suspiros Sentimentus beterik balle negarresko
ontan. CatUt 3 (CatAe 6 aies oies beteik, CatSal 7 aiez oiez beterik; v. AIEZ). [Zeruan] ezta yago izain
tristurarik, ez ayik, ta ez oñazeik (300) LE-Ir. Pensa miserable bat ala iltzen luzaro ai kontinuoan (320). Ib.
Norgan dira aiak! noren gurasoak ditu naigabea, ta negarra? Norgan aserrea ta leia? AA III 379. Haren ai eta
plaiñuak / Urrun ziren adituak. Gy 45. --Zer da arroitu ori? [...] Idurindu ai bet (AN-gulina). "Parece un
gemido". Orreaga 55. Isil-unerik eztaukan aia. Azc PB 31. Eta ori esanda, sukaldariak, noski, aai! bizia atera
zuan. Anab Poli 63. Ai bat esan gabe, ilda gelditzen ziran. Salav 94.
- AI ALIA. (Interj. que expresa preocupación o decepción). Askok emen, arpegia bai ona: baiña... egikerak!
Ai, alia, egikerak! Erkiag Arran 141. Apurtxu bat lotsortxua ete dan-ta nago. Ai, alia! Nik i, ogei urte baiño leen
bota neutsan begia lenengo neure senargei izan neban Kaittano defuntu ederrari. Ib. 90. --Ez yat niri ostera
orrelakorik bururatu be egin. --Ai, alia. Oraingo neskak dauken gatza! Zeren begira ete yagonaz, sasoirik
onenean bear diran tretza ta sare ta lakirioak gertatu ta ipini barik! Gero, ezton neska zaarrik faltako.... Ib. 110.
- AI AMA. (Interj.). Ai ama! ai ama! ai ama! Zer da ori! ai! ai! ai! Alz STFer 133. Ai ama, ori da
arrigarrizko gogortasuna! Echta Jos 150. Ai ama! Biotza lertu bear zait! Ag G 272.
- AI AMATXO. "Ai amatxo, interj. de congoja. Ai amatxo, au da ondamendixa etorri dana gure gaiñ!"
Etxba Eib.
- AI EGIN. Quejarse, gemir. Baña ezta debekátzen ai ta oi, ta zinkúria egitea, baita naturál. LE Ong 60r.
- AI ENE (V-gip; Lar, Añ, H). (Interj.). Ref.: Etxba Eib (ay enne); Elexp Berg. ¡Ay de mí!. "De igual manera las
vizcaínas usan del Ayene, aspiración que significa '¡Ay de mí!'" TAV 3.3.1, 173. "Ay enne, galdu naiz ni! Etxba
Eib. "Aiene! Onek die miñak dauzkatena Elexp Berg. "Aiene! ze pasau jatzu arpegixan?" Ib. Cf. Lcc: "Guay,
interjección, ay eneri, ay erioa". Cf. aiene.
Tr. Documentado en textos guipuzcoanos y vizcaínos.
Ai ene! Ai ene galdua! Infernuko kateakin erremedio gabe nago! Cb Eg II 106 (Dv LEd 113 ai ene!). Ai ene!
Zer dolore izan diteke onen parerik? Ib. 114. Ai ene! esaten zion konzienzian Aingeru onak, bekatu mortalean
zaude. Mg CC 137. Ai ene! Ai, neure Aita ona! Zer egin dot neure itsutasun gogorrian! Mg CO 54. Ai ene!
luzatu da deserri onetako nere bizia! AA I 621. Ai ene! Gedeon-ek deadar egin zuen. Lard 127. Ai ene! dana
galdu zenduan! AB AmaE 20. Ai ene! Amando da. Ag AL 116. Ai ene! Irri-abarrik etzuan billatu. Ag G 160. Ai
ene! zion Bikendik. Arekin sar nazute zuloan. Or Mi 150. Ai ene! ordu txarrean! Laux BBa 74. Beti deabruen
mende... / Ta, ai ene! / sendatzerikan ez uste... SMitx Aranz 208. Ai ene baiña! Berron Kijote 157.
v. tbn. Lek EunD 37. Zait Sof 147. Erkiag Arran 73. Bilbao IpuiB 202. Osk Kurl 179. Arti Ipuin 59. Gazt MusIx
101. Ibiñ Virgil 78. Lab SuEm 175. NEtx LBB 98.
(Con reduplicación intensiva). Ai, ene! ai, ene! Arren, Iauna, eznaizula itxi Zure eskutik. Ag AL 67. Ai ene!
Ai ene! / Miseremini mei, gugaz erruki zadi. Enb 108.
(Con eta intercalado). Troketan jausten diran ur minduak ez dira / Aiene, ta aiene, txilioz ixilltzen. AB
AmaE 362.
(Seguido de ba(da)). "Ai enne ba, ill biar nabe onek saskarrok! Etxba Eib (s.v. ay). Ai ene bada! Cb Eg II
143. Ai ene bada! AB AmaE 157. v. tbn. Ag Kr 203. Bilbao IpuiB 211.
(Con bada ta). Ai ene badata! Ag G 339s. Ai ene bada ta ni!... Ai nire errukarrija! Kk Ab I 101. Ai ene
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
455