A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
ninduan, txapela kendu ta buruagaz erreberentzi bat egiten eustalarik. Bilbao IpuiB 250. Jaiki, ta arengana
ondoraturik, agurtu egin nuen. Txill Let 43. Biar arte esan diot agurtzerakoan. Ib. 53. Etxekoak agurtu ere egin
gabe Etxebarniatik zapuztuta aldendu zen. Etxde JJ 190. Zure senarra etxean al da? Agurtu nai nuke. Ib. 187. Ia
heltzear zaudenean, zaunkaka agurtu zituzten zakurrek. Osk Kurl 138. Joan da igesi / danak agurtuta. Uzt Noiz
61. Agurtzen ditut asmuz bederen / nitaz oroitu direnak, / izatu dudan nahigabean / parte hartu duten denak.
Mattin 57. Zakariasen etxean sartuta, Elizabet agurtu eban. Ker Lc 1, 40 (Ol, IBk Elisabeti agur egin zion). --
Ongi etorri, ene maiteak, --agurtu zituen bere illobak. Izeta DirG 27. Iñor agurtu barik alde eban. Etxba Ibilt
487. Elkarrengana eldu ziranean, agurtu zuten elkar aundiki-legera. Berron Kijote 141. Eta zuen senideak
bakarrik agurtzen badituzue, zer egiten duzue zor ez duzuenik? IBk Mt 5, 47 (IBe agurtzen; Dv y Ol agur
egiten). Ingelesez erantzun didate. "Hizkuntzarik dotoreenean" agurtu nahi kanpotarra. MIH 185. Agurtuko ote
genduke gaur emakume bat, Detxepareren hitzekin? Ib. 246. Valparaisoko portuan izugarrizko jendetza zegoen
pilatua; ontzikoak agurtzera etorri zirenak. MEIG I 60.
v. tbn. Garit Usand 53. Iratz 171. Erkiag Arran 98. Basarri 33. Anab Aprika 46. SM Zirik 21. Salav 67. And
AUzta 152. BEnb NereA 262. NEtx LBB 48. Alzola Atalak 67. Lasa Poem 98.
Gazte beroek agurtu dute erakuspen hori oihuz, zalapartaka, yausiz. Hb Egia 137. Maingua altxatzen da eta
abiatzen: Bortz mila arimek ikusten dute mirakulua eta agurtzen egia! Ib. 98.
v. salbe. Salbea. Jangoikoak agur zaitzala, erregiña ta errukiaren ama. "Dios te salve". Legaz 5.
(Aux. intrans. y complemento en instr.). Despedirse de. Piarres, gudaritzara erten baiño egun pare bat
lenago, Lizargarateko kaxkora eldu zen apalondoz, bere maiteñoaz agurtzeko. Etxde JJ 63. Igarri zioten azken
atsa bazetorkiola eta Bettiriri aditzera eman zioten bere arrebaz agurtzeko. Ib. 263.
2. (Bera). Adorar, venerar. "Agurtzera gatozkiyo, venimos a adorarle" Bera.
Tr. Usado por autores meridionales desde finales del s. XIX. Al Norte lo hallamos en Hiribarren.
Testamenta, Testamenta behar dugu agurtu eta ez gizonak, erraten zion Protestant batek Katoliko bati. Hb
Egia 118s. Yainko bada, orok eta non nahi behar dute adoratu. Yainko ez bada, nihork ezdu behar agurtu. Ib.
55. Leku Santuak beneratu eta agurtuteko asmo Jainkozko eder berakin. Aran SIgn 39. Bakardade latz ura
mendi eder artan, nun ere ainbeste gertaera miragarri ikusi dira, izandu da asko jendez agurtua bertatik
bertara. Bv AsL 183. Goazen guztiok agurtutera; / Ama ederra, / Dalako bera, / Guretzako anparoa. AB AmaE
373. Belauniko jarrita Jainkoa agurtu. Ib. 25. O nere salbatzaile laztana!... Agurtzen zaitut biotz biotzetik. Iñarra
Ezale 1897, 123b. Jaungoikoa utzi [...] eta taiubak agurtu (adoratu)? BPrad EEs 1913, 216. Jaungoikoa
agurtutzeko. KIkG 52 (KIkV 66 Jaungoikoa gurtu). Biotzez Jauna agurtu edo adora dezakegu. Inza Azalp 120.
Jaungoikoaren izena, goratua, onetsia, agurtua ta maittatua ikusteko gogoa. Ib. 133. Eta bera [totema] agurtu
eta berari begiramen ona beti azaldu oi dio bere adreriak. JMB ELG 50n. Aurresku ta atzesku, / bata bestên
ondotik, zortzikoz agurtu. "Les prestan su homenaje". Or Eus 18. Agurtuz Irutasuna. "Adorar". Ib. 252. Hain
gozo zait ixilik zure agurtzea. / Doi bat ukurtuz eta elgarri behatuz; / hain gozo zait arima zutan ixurtzea. Iratz
144. Jaia asi baño lenago, agurtu dezagun Arantzazuko Ama. NEtx Antz 62. Agurtu zagun Yesus sortu berria.
Izeta DirG 101. [San Migel eta Andre Maria] danok agurtu ditzagun. And AUzta 155.
v. tbn. Bertsol 4-9-1932, 308. ArgiDL 81. SMitx Aranz 134.
agurtu. v. agortu.
agurtza. 1. Reverencia, adoración. Ill baño len ekusi nai nuke Jesus Sakramentatua, ari nik nere agurzak
egiteko ta beraren bedikantza ta grazia emen artzeko. Mb IArg II 125s. Jaungoikoari zor zaion agurtza emateko,
otoitza bearrekoa zaigu. ArgiDL 11. Jesus, Santuak [...] zeruan zure arpegi ederra ikusiz egiten dizuten agurtza
bera nik emen sinismenez ikusiaz egiten dizut. Ib. 80. Abere edo totem-agurtzak. JMB ELG 50. Eta izan
eitekezan izaki danetan, / bere diñak zirean agurtza eskeinketan / Aitak, [...] zeu artu zindun [...] / alako
Semearen Ama zintekezan. 'Trenzando sus mejores alabanzas'. Gand Elorri 133.
2. (Neol. creado por Arana Goiri en 1897 (AG 1598) de agur 'ave' y el suf. -tza). Rosario (sarta de cuentas).
Agurtzadun Ama-Neskutza AG 1598 (cf. ib. 1004 errosarijodun Ama-Birkiña). Agurtzadun Miren = Nuestra
Señora del Rosario. Ayerb EEs 1916, 191. Eskubetan anbarezko agurtzak (errosarijuak) daruez. Altuna 22. Nere
zai zeunden, Ama, / baratze atean, / Agurtza erakutsiz / otoitz ixillean. NEtx LBB 340.
(Bera app., BeraLzM). Rosario (rezo). "Rosario, corona de Ave Marías" Bera app. Agurtza, errosario
deuna egunero jaulkitzeko, errezatzeko. J.B. Ayerbe EEs 1912, 49. Agurtza-ostean (errosario-ondorean). A Ardi
113. Urrilla agurtzaren (errosarioaren) illa. JBDei 1919, 298 (v. tbn. más ejs. en la misma pág.). Agurtzaren
egunari dagokion atala esazute. Ib. 300. Agurtza deuna (Errosario santua). KIkV 107 (KIkG 80 Agurtza donea).
Esan dezagun egunero [...] agurtza edo errosario deuna. ArgiDL 108. Agurtza txit deunaren erregiña. "Regina
sacratissimi Rosarii". Ib. 115 (Or MB 1330 Arrosario santuaren Erregiña). Belaunbiko, Agurtza / Otoizten dabe.
Enb 97. Agurtza esan ondoan. Or Poem 551. Agurtza edo errosarioz asi zen elizkari au. Herr 25-9-1958 (ap.
DRA). Agurtza deuna errezetan. BEnb NereA 139. Patxirenean, egunoro esaten zan ordubetheko Agurtza deuna
edo errosarioa. Osk Kurl 55. Gabian lotarakuan / agurtza beti errezatu. And Auspoa 52-53, 171.
3. Saludo. --Xabin. Ezagutzen al duk ortik datorren neska ori? Baietz esan dit. [...] Arretarik gabe egin dut
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 452
mende.