A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
- AHALKEA EMAN (Dv). Causar vergüenza. "Causer de la confusion" Dv. Emateko laido eta / ahalke
gehiago. EZ Eliç 327. Hargatik arrazoinez emaiten zait ahalkea. SP Imit III 41, 2. Alkeak alkeen gain Jesus
nekatu-maitagarriari eman naiez. Mb OtGai III 11. Alkea ta lotsa da oraindañoko ene ibillerak ematen didana!
Mb IArg I 155. Eni arren jüstoki diautazü ahalkia eta mesperetxia. Mst III 41, 2. Ala Jainkoaren elizari arbuio,
eta beharrei ahalkearen ematera hari zarete? Dv 1 Cor 11, 22 (Lç ahalketzen). Othoizten du utz dezan eskea eta
ez dezan bere jendekiari holako ahalgerik eman. Laph 149. Bekhatu hek halako ahalkea eman zioten. Jnn SBi
27. Frantsesek eman zioten ahalkea gizon gazte hekiei. Ib. 165. Herrieri ahalkerik ez eman nahiz, bere xede eta
gogoaren kontra. Zby RIEV 1908, 89. Anartean, ahalge onik emaiten dauku; kalte onik egiten. HU Aurp 146.
Denbora batean ahalge bat ematen zioten orain poesiaz jantzirik agiri zitzaizkion ikustaldiok. Mde HaurB 96.
- AHALKE(A)K HARTU (ahalgeak Dv). Avergonzarse. Eta halakotz ahalkek ez nauela harturen. EZ Man II
16. Ezen ez ninduke nihoiz / ahalkeak harturen. EZ Eliç 208. Ni ikhustearekin ahalgeak hartu zuen, eta egin
zautan irri ezti bat, deusik gerthatu ez baliz bezala. Prop 1880b, 33.
- AHALKEAK ERAMAN. "Ahalkeak narama, je meurs de honte, yo me fino de empacho" SP.
- AHALKE-AURTIKI. "Ahalke-arthiki, qui a secoué toute honte, dévergondé" Dv A.
- AHALKE-EGINGARRI, AHALGINGARRI. a) Temible. Memento hits eta erran ditake ahalgingarri
ondotik, ukhan ditugu egun batzu xoragarriak. Herr 26-8-1955 (ap. DRA).
b) Vergonzoso, que produce sonrojo. [Kroutxev] zirtolaria zela, xori-buru, buru muña tipikoa, ahalgingarria
omen, New-Yorken hasia gaitik oinekoarekin mahainari zanpaka. SoEg Herr 5-11-1964 (ap. DRA).
- AHALKE-EMANGARRI. "Alkemangarri, vergonzoso. Errien gertatu dena alkemangarrie da" Izeta BHizt2.
- AHALKE EMATEKO. "Gauza hori ahalke ematekoa da, c'est une chose à faire tomber en confusion, à causer
de la honte; une chose honteuse" Dv.
- AHALKE FALTSU. Falsa vergüenza. Debriak emaiten dian ahalke faltsia dela kausa. CatS IX.
- AHALKE GORRI (S (Foix) ap. Lh; H). "Ahalke gorritan eman nau, il m'a mis en grand honte" H. Ahalke
gorria eramateko mendetan bere egintza goibelen gatik. Hb Egia 7.
- AHALKE IZAN (AN, L, BN, S; Lar, Dv, H; ahalge izan BN-arb). Ref.: A; Gte Erd 25, 141, 214.
a) (Con aux. intrans.). Avergonzarse. "Biziki ahalge da (BN-arb)" Gte Erd 25. Ezen nor-ere ahalke izanen
baita nizaz eta ene hitzéz, harzaz ahalke izanen da gizonaren semea. Lç Lc 9, 26 (He ahalke izan, Ol alke izan;
TB ahalketu, Dv ahalkatu, Leon ahalgetu, Oteiza, Brunet lotzatu, Or, Ker, IBk, IBe lotsatu). Eztirate haren
aithortzera eta konfesatzera ahalke izan. Lç Adv ** 7r. Ahalke naizela eta beldurrez ikhara nabilala
presentatzen naiz. Mat 223. Zeren gauza gaizki lizatena eta alke lizana lizate denbora onetan ala erran eta
biotza idukitzea lurreko gauzetan. Ber Trat 68v. Eskua ere heda ezak legearen gaiñera, / ezen kotoña bera duk
ahalke hurbiltzera. EZ Man I 16. Ahalke da halakoa, beldur da, herstura handitan edireiten da. Ax 547 (V 351).
Etzarela ahalke bertzeen serbitzatzera. SP Imit I 7, 1. Etzarela ahalke pobre izaiteaz. SP Phil 281. Eztuzu ahalke
behar / ene haragi paubreaz. Gç 67. Etzaren ahalke Jesu-Kristo gatik bertzeen zerbitzatzera. Ch I 7, 1. Bekhatu
zenbaitez ahalke denean zer egin behar da? CatLav 289 (V 144). Ez zaitezela ahalke pobre izateaz. He
Phil 282. Gizonen artian agertzera ahalke da. Mst III 54, 4. Etzen [...] ahalke besarkatzeaz pobrezia. Lg II 83.
Neor beldür edo ahalge denian zonbait bekatü mortalen deklaratzeko. CatLan 149. Ez zarete ahalke izan behar
fedearen umiekin nahasteaz zuen buruak. EgunO in Arb Igand 184. Ahalge ere banaiz erraiteko. Laph 113. Ihes
egin dezen gizunen aitzinian egitera ahalke liratekian [...] bekhatüzko obra hetarik. CatS VIII. Yadanik, ahalke
ninduan nere buruaz! Elzb PAd 22. Ez dugu zeren ahalge izan gure mintzaiaz. Arb Igand 17. Legea ohoin! Ez
baitire beren buruez ahalge, bertzeak bertze! HU Zez 150. Hemen gaindi lur-lanaz / zirenak ahalge. Etcham
181. Arekin zuetaz nolabait illarraindu banaiz ere, ez naiz alke. Ol 2 Cor 7, 14. Lotsa gorritan alke naiz,
emakumeok. Zait Sof 18. --Aita, ahalge nuzu! --Ez da ahalgerik ez bertzerik, har-azu kuraie eta mintza zaite
garbiki! Lf Murtuts 21. Zergatik ahalge izan, Theresaren gorputzarenganako irrits bat ukan zuelakotz? Mde
HaurB 96. Ahalge nintzan hemen sartzeko ardi haren berri jakin gabe. JEtchep 54. Nere buruaz ahalge niz. Ib.
72. Ez zireztea ahalge haur gaixo hau hein huntan ezartzea? Larz Senper 92. Castillako erregea bera etzelarik
ahalge Xaberriko lur zonbaiti lotzeko. "Le roi de Castilla [...] ne rougissait pas". Ardoy SFran 75. Etzidieia ziek
ahalke, / holako ahozabalez? Casve SGrazi 98.
v. tbn. ES 87. Egiat 262. Jnn SBi 162. Ahalge izan: Dh 212.
(Sin vb. expreso). Soinean bi galtza pare, / txarrena hobeaz ahalge. Ox 134. Marrumaz eta oihuka ez ote
den gizonik / bazterrak hoin ilaundurik ikustean ahalke? Iratz 112.
(Con compl. en gen.). Mostrar respeto, consideración por, hacia. Ahalke izanen dirade ene semearen. "Ils
auront révérence". Lç Mc 12, 6 (He ikustate izan, TB errespetatu, Dv, Leon herabe izan, Ol lotsa erakutsi, Or,
IBk, IBe begirune izan, Ker lotsa izan). Hala orobat eginen da / handi eta ttipiez, / haren [Iaunaren] beldur eta
ahalke / izanen diren guztiez. EZ Eliç 265. Etxeko anderia, zure niz ahalge, / zure alaba prima gald'egiteko ene.
ChantP 278. Haren ahalge behar gira gain gainetik. "Revereri debemus". Leon Imit I 19, 1.
(Con dat.). Baiña zuk [lagun] hari erraxki erraiten diozu ezetz, eztuzula nahi, zeren ezpatzatzaitza ahalke,
ezpaitadukazu zeure burua baiño gehiagoren. Ax 323 (V 214).
"Ahalke dena, qui a peur, est intimidé" H (que cita a EZ). O Linbaneko alzifre, / ihartzen etzarena, / eta
arramu ozpriñaren / ahalke etzarena. EZ Noel 104. Ezen zer itsumendu ez liteke, Jainkoaren baino gizonen
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
45