A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
aladares de pez, agurea kiskur, zentzua labur" Ib. "Anciano", "decrépito" Añ. "Agura (V), anciano. En G se toma
esta palabra como despreciativa" A. "Anciano, viejo. Tono despectivo" Asp Leiz2. "El hombre casado de unos
60 años en adelante" Iz To. "Agúra bat, un anciano casado o viudo. Agurien kobia, la cueva del Eco" Iz ArOñ.
"Agura txiki belendriñ, bost bizar da sei agiñ: mizpiria. Agura pipa-luze begi arranpalo, tabernara juan eta
negarrez ei dao. Agura zarki-marki pipa-artzaillia, txingarrak erre dio zúrraren puntia" Ib. "Viejo, anciano. En
Eibar, aguria dice la esposa del joven esposo, en sentido cariñoso. [...] Agurian zaiñ nago afaittara juateko"
Etxba Eib. "Agure ere entzun daiteke. [...] Anciano. Agura majua dago Felix" Elexp Berg. Cf. Mg PAb 173: "--
Zer esan gura dau Aguriak? --Aguriak, Ai guria, edo aika illetan daguana, ta zaarrak aigurak dira".
Tr. Documentado al Sur desde Refranes y Sentencias, y al Norte sólo en Etcheberri de Ziburu, Goyhetche,
Hiribarren y Zerbitzari. Agure es la forma más gral. Hay agura en la mayoría de los autores vizcaínos (ya en RS),
alternando con agure en varios de ellos. Con todo, se documenta sólo agure en Añibarro, Zavala, Enbeita,
Lauaxeta, Bilbao (IpuiB 56) y Akesolo (Ipiñ 3). Fuera de la tradición vizcaína hay agura en Apaolaza, y junto a
agure, en Larramendi y T. Agirre. Goyhetche emplea la forma agude. En DFrec hay 13 ejs. de agure y 2 de
agura.
Agura onari ez ateak itxi. "Al buen viejo". RS 26. Haurrak bada men hartara dire aitziñaturen / Eta agureak
ere harat gibelaturen. EZ Man I 81. An dago agura bat ez mundukua / Gura nukean baño santuagua. Acto 185.
Nai dakizula bada beste edozein gauzetan agure oni zertxoren bat agindutzea. Lar, carta a Gandara 162. Ikusi
dezazun ez agura modrolloaren gisa, bai zaldun gazte baten legez obedituko deutsudala. Ib. 162. Ardao-etxeetan
sartuten dira agura baldresak. Mg PAb 71. Euskaldun guzti guztiak, zar gazte, agure ta umiak. Mg CO 292.
Ermutar Agure santu bati. Añ LoraS 28. Agure zikiñak ere asi ziran deadarrez Susanaren kontra. AA III 333 (v.
tbn. en contexto similar Mde Po 91 agure lizun). Agura makar, iños ezetako abilidaderik izan ez dabeenak. JJMg
BasEsc 209. Edo dira lutubak daukeezanak [...]. Edo dira, zaar ibilli ezin dirianak. [...]. Aguraak badira,
ordituta asko. fB Olg 69. Agureak / ozta-ozta / eroian egur sorta. Zav Fab RIEV 1907, 530 (530 agure
gogaitua). Paris guzian, hots, dietzadak aurki, / Hire berdiñ zahar agude bertze bi. Gy 169. Agure zaharrena
yartzen zen buruan, / Erramuzko adar bat zuela eskuan. Hb Esk 100. Han atzematen dute agure bat hil hurrena.
Hb Egia 22. Noiz nahi ergel batek yakin zezaken, egunetik biharamunerat, agure zuhurrenak baino gehiago. Ib.
124. Eun urteko agureak [...]. Lard 18. Aita, emen ari da / esaten alperrik, / ez det nik orrelako / agure bearrik.
PE 68. Agure buruzuri bat. Zab Gabon 26. Uberok eukazan erruak. Agure petral malmutza! Ag AL 36. Agurak
eta atsuak, / Dantzan dabiltz gaztetuak. AB AmaE 373. Amaika agura / beste mundura / daroaz katarro zarrak.
Azc PB 291. Agura / zega andiduntzarra / ereiten dabilena / munduan negarra. Ib. 58.
(s. XX). Aitona agure baldarra, amona atso parregarria. Ag G 223. Andre mozkorra duen / gizon gizaisoa, /
etzenduen billatu / aiñ prenda gaiztoa; / agureak jan arren / sukaldean artoa, / andreak erango du / tabernan
ardoa. JanEd II 23 (55 agura). Sutondoan otzez dardaraz / zeuden agure ta atsoak. Jaukol Biozk 94. Isla asko ta
onak zituen / len Españiyak beriak, / ta geienetan agintzen zuten / euskarazko aguriak. Tx B II 54. Agure einda
juteko / ludi onetatik. Enb 83. Agura ta mutillak, oiturea dan lez, / Aurresku bi edo iru gogoz eingo dabez / [...].
Oin be orretako, / Aguretan onena Kalbo errotako. Ib. 86. Irakasle bateri legez entzuten yegokozan [...] mutil
gastiak aguriari. Kk Ab I 20 (II 165 agure, 73 agura). Negarrak ondo dirudi aguren begi minduban. Laux BBa
34. Antxe dago Maura [...]. Ez urrun gure Unamuno ere. Agure orrek badik, orratik, puskaterako osasuna. Ldi
IL 22. Agura buruzuri, sudur-kakoduna. TAg Uzt 180 (80 agure). Ara! Urtez makurtutako agure batzu badatoz.
Zait Sof 108. Ots! adizu, agure: neri begira, galdetzen dizudanari erantzun. Ib. 89. Apokalipsin esaten diraneko
ogeitalau agure aiek. Or QA 195. Ikusi al dezu neska arraio oiek agure gizajoa nola daukaten? JAIraz Bizia 18.
Agure bat bezela okertuta. Ib. 85. Zar ta gazte, atso naiz agure. Erkiag Arran 33 (BatB 115 agura). Amaigabeko
samintasunak zimeldutako agure igarra zen. Etxde JJ 274. Ordurako 60 urteko agure bat izanen zela
toreadorea. Arti Ipuin 58 (v. tbn. Arti Tobera 287). Baiña ondo dakigunez, agurearen bizi-naia ezta sekula
asetzen, ez ixiltzen. Denek dakigu zeiñen bortizki lotzen den biziari. Vill Jaink 111. Illobak esan zuten: Agura
deabrua! Bearrago genuan etxean utzi bagenu. And AUzta 69. Bretón, berriz, ez zen agure aspergarri bat
besterik. MIH 131. Larogei eta hamalau urteko agurea. MEIG I 233.
v. tbn. Cb Eg III 348. VMg 100. It Fab 115. Arr GB 121. AzpPr 106. EusJok 98. Mok 4. Lek EunD 52. Akes
Ipiñ 3. Ugalde Iltz 39. Txill Let 92. Lab SuEm 188. Ibiñ Virgil 50. Agura: Astar II 239s. Apaol 120. A BGuzur
152. Ag Kr 151 (126 agure). Altuna 111. Mde Pr 163. SM Zirik 62. BEnb NereA 222 (27 agure).
(Uso adjetivo). "Ubitxako aittaitta aguria, ixa egun urtera eldu zan, el anciano abuelo de Ubitxa, [...]" Etxba
Eib. Berak azkenekotzat atta [= aita] agudiari, / Begiak ziokitzan hilltzean han hetsi. Gy 27. Baña Maiatz au
atsotu dan legez / Ni bere nago gaur agurea. AB AmaE 387. Arotz agure orrek amaitu dau lana. Laux BBa 14.
Egin dut, beraz, inkestatxo bat neure aldetik eta hona zer aurkitu dudan: agurerik agureenak berrogeiren bat
urte zituela. MEIG IX 63.
Gizonaren yauntasun / ta eskubideak / iñon baño lenago / gurean erneak, / Gernikako aretxa / baizen
agureak: / orrela erail dabez / ainbako dongeak. Atutxa Mugarra 45.
Deitu arren jenteak, Patxi agurea. / O! Nik izan banaiok ire suertea. AB AmaE 311. Txomin Txiki agurea.
Bilbao IpuiB 93. Pan, Silban agurea eta Ninpa aizpatxoak. Ibiñ Virgil 92 (v. tbn. en contexto similar Zav Fab
RIEV 1909, 36 Isopo agurea).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
445