A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
gerta zure kontrarioak zu entregatzea juezai, eta juezak aguazilai. Echn Mt 5, 25 (Hual nunzio, Ol amaiña, IBk
y IBe ertzain). Erriko aguazilla / gu giñan lekura / alkatian ordenaz / aren mandatura. Ud 17. Ezta Alkate ez
Jueza / ain gizon abila / gizon andiago da... / erriko Alguazila. Azc PB 348. Deitu dio alkatiak aguazillari jaun
ura beriala kartzelara eramateko esanaz. Iraola EEs 1911, 132. Proestu edo alguazillen agintaria. Goñi 73.
Meriyo edo aguazilla. Aizkol 15. Ez zegok eskubiderik, Donosti batean aguazillak euskeraz ez jakitea! Lab
EEguna 85. Laster etorri yaken erriko aguazilla. Kk Ab II 172. Erriko-mutil edo aguazil bezela. Ugalde Iltz 19.
Uriko aguazilla eta txoferra. BEnb NereA 202. Azkoitiko aguazil edo merio sartu zan aren gizona. Uzt LEG I
179. Aguazilaren, herriko mutilaren, euskal izenak aipatu dizkidazu zuk. MEIG I 226. Andre ostalaria eta bere
mirabea, orduko baserritarrak [...] iskribau-aguazilak ere. MEIG II 72.
v. tbn. Bil 171. Xe 256. AB AmaE 240. Sor AKaik 134. Alz STFer 140. Ort Oroig 60 (aguasil). Or Tormes 107.
Tx B I 100. In Tx B 197. Etxde JJ 173. Osk Kurl 124. Abuazil: A Ezale 1897, 151a y 218a. A BGuzur 136.
aguazilgo. Cargo de alguacil. v. aguaziltza. 1865 urtean aguazilgoa utzi ta Erriko-etxeko atezai jarri zan,
bandoa egiteari utzi gabe. Alz STFer 127n.
aguazilkuntza, abuazilkuntza (A Morf 71). Cargo de alguacil.
aguaziltza. Cargo de alguacil. v. aguazilgo. Biziko bada bere, Patxi pobre gisan, / Onezkero jarraitu nai
dau aguazilltzan. AB AmaE 240.
agude. v. agure.
agudezia (SP (s.v. agudotasun) A Morf), agudeza (Lcc). 1. "Agudeza con malicia, agudezea maliziakin" Lcc
(cf. infra (2)). "Habileté, promptitude, habilidad, destreza" SP. "Agudezia, penetración" A Morf 15 F. v.
agudotasun. [Iguzu] gure ezteustasunaren aithorzeko agudezia neurrizkoa. Harb 59. [Zuk manatzen nauzu]
lurreko enganio guziak kitatzera eta zeruko agudezia guziei iarraitera. Ib. 242s. Iainkoaren ontasunak eta
probidenziak hura lehen libratuko duela, ezen ez berak ekhar dezaken trabailluak, antzeak eta agudeziak. SP
Phil 460 (He 466 ezen ez anzetik, bere diliyentasunetik eta bere yakiñtasunetik). Eskualdunak famatuak dira
bere agudeziaren eta leialtasunaren kariaz. ES 111. Ene izpirituko agudeziaz. Ib. 194. Filosofia guztiko funzio
andi bat txit ederki ta agudeza miragarriaz iduki zuen. Cb Just 49.
2. agurezia, agurazia (G-goi ap. A Apend). "Picardía, mala acción, jugarreta" A Apend. Ostiraletan
bakarrik artu ditut rebistak, esaten nizun bezala atrasatuakin batean biñaka. Agurezia au Tolosan egiten ote dan
jakiteko izango litzake neurri. [...] allegatzen ezpada, agertuba legoke Tolosako manejua dala. CartAnd 375s.
agudo (c. sg. A; SP, Urt I 58, VocBN, Gèze, Dv, H), aguro (c. sg. A), agudu, abudo (Urt II 232, Ht VocGr 326,
Chaho, H (s.v. agudo)).
1. (Adj.). "Habile, prompt, adroit" SP. "Adroit" Ht VocGr 326. "Adroit, leste, prompt" VocBN. "Vaillant, actif"
Gèze. "Laborieux, langile, agüdo" Ib. "Prompt, diligent" Dv. "1.º (c.), agudo, listo, ligero; 2.º (Sc), trabajador"
A. v. trebe.
Tr. Documentado al Norte en Etcheberri de Ziburu, Pouvreau, Tartas, Etcheberri de Sara, Haraneder, Maister,
López, Inchauspe y, ya en el s. XX, en los suletinos Constantin, Lhande y Casenave. Es menos empleado al Sur,
donde sólo se documenta en el Acto de Barrutia, en Cardaberaz, en DurPl y en Aresti. Además del gral. agudo,
hay agudu en Barrutia y aguro en Aresti.
O Aingeru agudoa arren dilijenzia, / Othoi urrikal bekizu ene pena handia. EZ Man I 123. Deusek eztu nihor
galtzen hala nola aisiak, / Ezen agudo zirenak egidazu grazia, / Doiaz baño gehiagoz ez nadin gutizia. EZ Man
II 108. Gizon beroa eta agudoa gauza guzietara da preparatua eta adelatua. "Homo servidus & diligens". SP
Imit I 25, 11 (Ch arthos, Mst arrahein). Sekulan eztitutzu bertuteak ardietsiko arthatsu, erne eta agudo ezpazare.
Ib. 25, 11. Iar zaite beraz Iesusen serbitzari agudo eta fidel bat bezala. SP Imit II 12, 10 (Ch on eta leial). Zarela
paregabeki erne eta agudo itzultzera lizunkeriarako bide eta beitha guzietarik. SP Phil 258 (He 260 erne eta
agudo). Eztaki gizonak, zonbat agudo ahal belizate, noiz, edo non, edo nola hilen den, ala baina segur da hil
behar diala. Tt Onsa 108. [Iakintasuna ardiesteko] ezta ez aski izpirituz agudo izaitea [...] baldin [...] estudioan
enplegatzen ez bazara. ES 179. Gallilearrak bere mintzoan eta hitzetan ez baitziren solasturiak, ez eta-ere
sobera agudoak. Ib. 393. [Euskararen] agudotasuna, hain da bizia, zorrotza, agudoa, eta lasterra, non zaurthu
gabe pikhatzen baitu. Ib. 191. [Eskual Herria] izpiritu, eta adimendu agudoen emaiteko dela lekhu ona, eta
behar bezalakoa. Ib. 120s. Gogua emazü hargatik, herabezti etziren komünaren gaizetan, eta zihaurenetan
agüdo. Mst I 19, 5 (Ip agudo). --Zerrebeta xo bidi emon daiztan salto bi / --Zer soñu? / --Gura doana xo egik eze
guztirako nok agudu. Acto 92. Beste askok, gizon bat ezertako, edo askotan gaia dala, edo agudo bat dala
esateko [...]: Ori, edo urlia demonio bat da, diote. Cb EBO 37. Maisu agudo ta suabe paregabe onek [...] ikasi
zuena, iñork bestek ez bezala, moldaturik eman zigun. Ib. 4. Kanpoko eitekuetan, itzulietan agudo, eta erne
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
431