A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
I 12. Arrituta geratuten zirian, [...] ain alizate andija gizonari emon jakolako. "Potestatem". fB Ic III 292.
Ordenetan danari emoten jakola espirituzko alizatia. Ib. 283. Munduko alizate guztia geratuten luurreko
autsaren gainian. Ib. 294. Onerako ta gatxerako libertadia edo alizatia. Ib. 20. Esaten badabee guzurrezko
preminia, ezkontzeko libertadia eskatuten dabeenian, Erromati al izatia etorri arren, ez dabela balijo ezkontziak.
Ib. 365. Jaungoikoaren esku eta al-izate guzia. Arr Orac 159. Biurtu Jauna, egiozu gaur / len eukan al izatea.
AB AmaE 60. Zer jazoten da gorputzak daukan al izateaz? / Illten danean osoro ez da akabetan? Ib. 173.
Onetarako bear da eskubide edo alizate azkenbagako bat. Itz Azald 26. Alizate neurribagakoaren iaube bakarra.
Ag AL 113. Ondamuz urtu deitezela nire eskubide ta alizateak ikusirik. Ib. 47. Bere alizate ta gogortasun
guztiak. Ag Kr 196. Gizonaren jakituri ta alizatearen erakutsirik andienetakoa, suburdi beltza. Ag G 12.
Jaungoikuaren Semea berriz Itza da, Verbum, eta gauza guziak beregan daude izatez (izatea eman dielako) eta
alizatez (posibilidad). Ayerb EEs 1914, 238. Indazu al izatea! / Betorkit zure laguntza. SMitx Aranz 168.
Zenbaitek au irakur edo entzutean, Iainkoa giza-antzeko iduritara dute edo mukulu-aundi antzeko aal izate bat.
Or Aitork 369. Al izate aundiz, zure etsaiak autsi. Ol Ex 15, 7.
- AHAL-IZATEAN EGON. Estar autorizado, tener potestad. Nortzuk dagoz janari debekauak jateko
alizatean? Itz Azald 116.
ahalizatedun. Poderoso. Beraz, [edertasuna] aingeruki bat da, aundia ta ez bezalako al-izateduna baño. Or
in Zait Plat 153.
ahalka. v. ahalke.
ahalkadura. v. ahalkedura.
ahalkamendu. v. ahalkemendu.
ahalkapen. v. ahalkepen.
ahalkari. "Vergüenza, confusión" A.
ahalkatsu. v. ahalketsu.
ahalkatzaile (SP (-aille), Dv, A). El que causa vergüenza. "Personne que fait confusion à une autre" SP. O
mediku hoberenen Iaun ahalkatzaillea, / eriaren sendatzeko indazu iakitea. EZ Man II 81.
ahalke (AN-erro, L, BN, S; SP, Urt I 165, Lar, Gèze, Dv, H; a)ha)lke S), ahalka (Lar, Dv; aa- Añ (AN)), ahalge
(AN-erro, L, BN; Ht VocGr, Arch VocGr, VocBN, H), alke (AN-ulz-erro-burg, B, Sal, R; Añ (AN), Hb ap. Lh,
H, VocB (tachado)). Ref.: A (ahalge, aalke, alke); Lrq /a)ha)lke/; ContR 517; Satr VocP (aalge); Iz R 297; Echaide
Nav 173; Gte Erd 30; Izeta BHizt2 (alke).
Tr. Documentado desde Leiçarraga en textos septentrionales y alto-navarros; entre los guipuzcoanos y
vizcaínos se encuentra en Aguirre de Asteasu, y, ya en el s. XX, en Olabide, Orixe, Zaitegi, Txillardegi, Aresti e
Ibiñagabeitia. La forma ahalge se encuentra, entre los autores más orientales, en Oihenart, Sauguis, Lopez y
CatLan (150); a partir de principios del s. XIX se extiende a autores labortanos y en el XX es la forma
predominante en éstos y en escritores bajo-navarros. En Etcheberri de Ziburu (Eliç 227) ahalge es
probablemente errata (es el único ej. frente a numerosos de ahalke). En la tradición suletina sólo se documenta la
forma ahalke. Al Sur alke es la más usual, aunque hay ahalke en Aresti, aalke en F. Irigaray, en Txillardegi y en
dos refranes navarros citados por Azkue, y ahalge en Oskillaso. En DFrec hay 6 ejs. de ahalge (todos ellos
septentrionales), uno de ahalke y ninguno de alke.
1. Vergüenza, sentimiento de vergüenza. "Honte" SP. "Confusion" Ht VocGr 341. "Avec honte, ahalgerekin"
Ib. 371. "Corrimiento, vergüenza", "empacho, vergüenza" Lar. "Rubor, vergüenza", "confusión, vergüenza" Lar
y Añ. v. lotsa. Baldin zerbaitetan zuezaz hura baithan gloriatu izan banaiz, eztut ahalkerik rezebitu. "Je n'en
ai point reçu confusion". Lç 2 Cor 7, 14 (Ol ez naiz alke, Ker ez naz lotsatuta geratu). Sufritu ukhan baitu
krutzea, ahalkea menospreziaturik. Lç He 12, 2. Neskatoen ahalkeaz egikek probetxua / eta hekien kalteaz heure
salbamendua. EZ Man I 137. Baiña bai orduan, ahalkea benzuturik, egin zituen behar ziren oferendak eta
sakrifizio guztiak. Ax 526 (V 338). Eztakusan begik, ez ahalgerik. Saug 59. Baigorriko Bizkondea, beldurrak
diakarkek ahalgea. "Vicomte, c'est la peur qui produit la honte". O Pr 65. Naturaleza ahalkearen eta
mesprezioaren beldur da. "Confusionem". SP Imit III 54, 3. Eta merezi eztuzun ahalkerik edo laidorik pairatzen
duzula. Ib. 36, 3. Fiñean bizi izatu naiz, / ahalkearen handia! Gç 194. Non ageri baitira beldürraren eta
ahalkiaren zeñhariak. Bp I 65. Gure ahalkeari bortxatzera enseiatu behar gara. CatLav 289 (V 144). Lots edo
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
43