A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Ezari alperrik agortu. Ire jarduna, ezkongei guztien jarduna dek. Ag G 266. Ba, bainan gero, tabakoa, belharra,
kariotu, xuhurtu, agortu. Barb Sup 64. Nor ote da lurreko gauzak zartuz bezala berrituz dijoana? Nor ote da
agortuz bezala gizonaren bear guztietarako naikoa ornittuz dijoana? Inza Azalp 32. Uztarri pean nekez zabilan
Oxalde. Agortzen zitzaion gogoa, ilhuntzen begia, motheltzen mihia. Ox 203. Hila da Jesus garbia. Guk dugu
hola itsustu [...]. Agortua du bihotza, / Sahetseko saki gaitza / Guk diogu barna egin. Ib. 80. Oraindik ez da
zugan agortu Tripoli eta / Orango zure kemena. Jaukol Biozk 48. Ta, bêko gaiok agor-ezkeroz, / Iguzkik ezin
urtuzko egoz / [...] / goazeman zerura igoz. Ldi BB 142. [Arnas Deuna] eguratsa aitzen dan eran ez da / agortzen
menden mendean. Or BM 76. Biotzean agortu zait gaur beiñolako griña. Or Poem 541. Itxaso ta zelai ezin
neurtuzkoak iragan ondoti, / noizpait arki nezo azkena lurrari; / agortu nezazke; aundiago nauzu oriek baiño ni.
"Podré agotarlos". Ib. 532. Galde-eskari salla agortu da, Yaunari eskerrak. Ldi IL 23. Eguneko yardungaiak
agortuak zirala esan ondorean, auxe ots egin zun: [...]. Ib. 93. Atereago ta burdin-mea lenago agortuko zala
aintzat artu barik. Eguzk GizAuz 160. Emakume ederra zan, artean; [...] etzizaizkon agortu artean lengo
edertasun-kondarrak. TAg Uzt 66. Bizkarraldean zeuken pilloa agortu-ala, urritzezko biur batekin besamenka
eramaten zitun neskak azao berriak. Ib. 159. Agortu zorian zebillen Agerreren jarduna, itzalibearrean zan
laister aren ipuiñen gazimiña. Ib. 149. Azkenerako indarrak agortuta gelditu etzeitean. Ib. 231. Yainkoek
zapuztu eta agorturik igatuz dioakidan lurralde onen izenez. Zait Sof 64. Itza ere, agortua zuala ematen zuan
bere agoan. NEtx Antz 159. Arren, aita, barka zaidazu. Barkatu! Ez det geiago egingo. [...] Izketan etzan
agortzen. Ib. 149. Onen lenengo argitalbena aspaldi agortu zan. NEtx Nola 3. Danak alkarren leiean /
penitentzi-kera berrien naiean. [...] Besoak zabalik diraute geienak [...]. Ez du aitzakirik tresnik ez duenak: /
ontan daduka nun agortu lerrenak. SMitx Aranz 146. [Oiturak] berritasuna amai-erazten duelako, ta onekin
sentimena agortu. Txill Let 120. Sekula agortuko ezten biziaz baizik asetzen eztena. Vill Jaink 146. Nere
indarrak agortzen ezpadira. Ib. 10. [Oien naikundeak] agortu eta ase eziñak direla. Ib. 147. Ala balitz ere,
Jainkoaren bear-izana ezta orrekin agortzen. Ib. 64. Zentzuna agortu, / adimena lotu, / kaskarra lelotu, / okotza
kakotu, / samia igartu [zartzaroko ajeak]. And AUzta 135. Kanta kantari liburua agortu-zorian det. NEtx LBB
293. Ezur uts zegon gizajoari / arnasa zaio agortu. Ib. 371. Ez al degu, ba, esan bearreko guzia agortu? Ib. 44.
Nobela batek buru-alde argia bear dik eta lan ordu asko agortzen dizkik. Ib. 113. Esango genduke ez dela gaia
agortu. MIH 298. Ez lirake berehalakoan agortuko ez ahituko hori irakurtzeak sortzen dituen gogoetak. Ib. 334.
Aski murriztua eta erdi-agorturik gureganaino heldu den hizkuntza. Ib. 32. Lanean iraun zuen kemenak agortu
arte. MEIG VI 77. Kondaira, ordea, ez da holakoetan agortzen eta ez da Txirrita lekuko txarra ardurazko diren
zenbait puntutan. Ib. 74. Jauregiren etorria ez da ordea agortu, euskal letren onerako. MEIG II 102. [Adibide]
zenbait inoiz jaso nituen paperean, eta ez dut uste harrobia agortu nuenik. MEIG VII 120.
(Part. en función de adj.). "Ugatz agortuak, les mamelles taries" H. Arima agortua. EZ Eliç 111. Zure
arima dela lur utzia, agortua, ezdeusetakoa. SP Phil 483 (He 490 lur galdu bat eta fruiturik ezin dakharken bat).
Busti ta samurtu egizu Zeruko iñontzaz nire biotz gogor, leor, agortua. Añ EL 1 165. Apostoluaren hitza hartu
zuten, lur agortu batek euri gozo bat bezala. Laph 218. Ur gozoa lur agortuaren gainera jausten den bezala. Arb
Igand 159. Itsuka yuan nindukan, asto bat larre agorturat yuaiten den bezala alatzeko menturan. Zub 50.
Iruñerat urbiltzean arrituak zeuden eremu agortu eta idor horiek ikustean. Ib. 109. Iturri agortuak, erreka ta
ibai legorrak. Munita 21. Iturri agortua. NEtx LBB 257.
"Emazte agorra edo agortua, femme stérile" SP. "Emazte, behi agortua, femme, vache qui n'a plus de lait" H.
Reducirse (a). Jarri zen ühaitzian ta bost egün zen han nabigatü, ez jakinez non lürra honkiren zian. Sei
ehün jende Indietarik bereki zütianetarik ekharri, ehün ta hogeietara ziradian agortü, berze ühaitz bazterriala
zenian heltü. Egiat 159.
"Labakie. Es la primera roturación de la tierra. [...] El labaki, depués de efectuada la siega del trigo, recibe el
nombre de agortue (G-goi)" Arin AEF 1960, 58.
- AGORTUXE. (Forma con suf. -xe, de valor aprox.). Berehala ezkerretarik, eguerdi alderat, erreka luze
ikaragarri bat [...]. Zola-zolan basur zonbait, orai agortuxea ditakena. JE Ber 50.
- AGORXETAN. "(S), en train de tarir. Üthürria agorxetan dizügü (S), notre fontaine ne donne guère plus
d'eau" Lh.
- EZIN AGORTU. Inagotable. v. EZIN AGORTUZKO. Emazteen hautuena. / Perfekzione guztien usain /
ezin agortua. EZ Man II 198. Eta perfekzionetan guztien gañekoa [zare]. / Emetasunaren ezin agortu ithurria.
Ib. 15. Egintza eta sinheste onen ithurri ezin agortua. Hb Egia 90. Katea askatu ta amaren ugatz aunditu ezin
agortura eramango du [zekorra]. TAg Uzt 25.
- EZIN AGORTUZKO. Inagotable; inextingible. "Intarissable, qui ne peut sécher. Zu zare grazia guzien
ithurburu ezin-agortuzkoa" Dv. v. EZIN AGORTU, agorkabe, agorkaitz, agorrez, agorrezin. Jainkozko
zuhurtziaren ithurri ezin agortuzko hartarik. ES 187. Ithurri ezin agortuzko batzuek. CatLav A 2v (V 3). Heien
nigarrak itzuliko bai dire denboraekin ezin agortuzko bozkario gozoaren ithurburu batetarat. Lg II 145. Zure
koleraren itsaso ezin agortuzkotik. Brtc 148. Zu zare graziazko, ontasunezko [...] ithurri ezin agortuzko bat. Dh
89. Bizi direino ezin agortuzko nigarrak. Lap 48 (V 26). Ezin-agortuzko Maitasun-Iturri bizi! Ldi BB 2. Ezin
agortuzko iturri izkutu batetik bezala zerion hitza. MIH 46.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
424