A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
bertsolaririk osona. // Egun ordea agorrik zaude, ai, ezin-beste estutan / herri gainera hainbeste ur on ixur
ondoan burrustan. Xa Odol 311.
Etim. Relacionado ya por J. Saroïhandy RIEV 1913, 477s., con gasc. agor, arag. agüerro 'otoño'. Se trata de
términos pirenaicos, cuya significación, según Rohlfs 55 (v. tbn. agorril 'agosto' y 'septiembre', infra) ha debido
de ser fijada tarde: "Autrefois elles [ces formes] ont dû désigner simplement l'époque de l'année où la sécheresse
commence à se faire sentir, cf. en Ariège ourrado 'mois d'août". De origen no latino.
agorande (Sb-Urq, Lar H). "Agorandea, inflatio" Sb-Urq. "Hinchazón, soberbia, orgullo" Lar.
hagorandu (L, BN-baig ap. A; SP, Sb-Urq, Dv, H), hagoandu (Dv). Afligir. "Hagorandua, qui est aux abois,
agonisant. [...] Leku batean gaude hagorandurik [Ps 83, 26]" SP. "Hagorandua, [...] lánguido, languissant" Sb-
Urq. "1. être en suspens, dans l'attente et l'anxiété [...]; 2. être dans l'affliction, la souffrance, l'angoisse [...];
défaillir, être épuisé de forces" H, que cita a EZ y Lg. "Torturar, afligir" A. Cf. hagoatu.
Tr. Documentado sólo autores septentrionales no suletinos.
Eztukete ene penek bada noizbait mugarik, / Hemen egon beharko dut bethi hagorandurik. EZ Man I 100.
Karzela izigarrian / daude hagorandurik, / bere libratzeko ezin / daditela obrarik. EZ Noel 132. Hunen
absenziak guztiz / Ninduen hagorandu: / Ikhusteak berriz darot / Bihotza alegeratu. Ib. 79. Zer progotxu duzu
berdin / ene hagorantzeaz / eta ene bekhatua / herioz punitzeaz. EZ Eliç 304. Iauna ene arima da / munduan
hagorantzen, / eta ene salbatzera / noiz ethorriko zaren. Ib. 230. Hagorandua naiz, mundu huntan presondegi
beltz batean bezala gaitzez kargatua. Ch III 21, 4 (SP ondikozko, Mst miserable). Haiñ gare flakoak eta
hagoranduak non bizia ere nekhagarria baitzaiku. Ch I 18, 6. Ikhusatzu batzu herraz, inbidiaz eta koleraz furian
jarriak [...]: berzeak hagoranduak, gogoetatsu eta khexu billakatuak. He Phil 68s. [Gure arima] unhatua izanez,
hagorandua eta tontotua dagoela. Ib. 506. Guzia hagorandua, hirur egun hetan yan eta edan gabea. Lg I 292.
Baliatu ziren gerlako imintzione guziez yazartekotzat armatua etzen populu hagorandu bati: erori ziren, betbetan,
yuduen gainerat. Ib. 138. Egin zuen penitentziarik dorpheena, [...] hagorandua izaterainokoan bere
gorphutzean. Ib. 308. [Salbatzaillea] hagorandua zela, eta bere indar guziez hurren gabetua. Lg II 277.
Mortifikazionez hagorandu zuten haren gorphutz herbala. Lg (ap. H). Zure bihotz adoragarria nere bekhatuez
kargaturik izan dela heriotzeraino hagorandua. Dh 82. Jesus Jainko ona, agertzen natzaitzu bihotz hagorandu
batekin. Dv LEd 276. Etxola txar harren aldetik iragaitean, sumatu auhenez zagola norbeit haren barnetik [...].
Aurkhitu zuen Franzizko gaizoa, hantxet zagola hagorandua. Prop 1895, 181. Bizirik hil, hilik bizi, o bizi
hilgarria! / Hagorandua dolorez, ene hiragarria! / Ezin konplitu desirez / Hiltzen naiz ezin hilez. Kantika
Espiritualak (ap. DRA).
agoranduro (Lar H). "Hinchadamente, soberbiamente, goitiro, agoranduro" Lar.
hagorantza. Aflicción. Eta sukharrak arrats guziez indar berriak hartuz, egun gutirik barnean ahitu ta
hagorantzan ezarri zuen. Birjin 584. Frantxisa on zelakotz ginduen galdetu, / hark gure Burijesak ditu ondoratu
/ zori gaiztoz da libro angeles arrantza / ordutik da hasi gure hagorantza (1790). BertsZB 149.
agoratu. v. ahoratu.
agordient. v. aguardient(e).
agordura (Hb ap. Lh), agortura (SP). Sequedad. "Agortura, sèchement, enjucamiento" SP. "Sécheresse" Lh.
agorgailu. Esterilizante, anticonceptivo. Horra zertako kondenatu eta gaitzetsi behar diren, haurrik ez
pizteko matrikula eta agorgailuak. Herr 16-3-1961 (ap. DRA).
agorge. "Gorga, comida de las aves de cetrería, es voz contraída del Bascuence agorgea, que significa lo mismo;
aunque hoy se llama agorge, en muchas partes, a aquella comida con que ceban por fuera y a la mano a los
capones y otras aves. Y agorgea quiere decir sin sequedad, cual ha de ser aquella comida" Lar.
agorient. v. aguardient(e).
hagorikatu. "(L-ain), oprimir. Goseak hagorikatua dago, está muerto de hambre" A. v. hagorandu.
agorkabe. Inagotable. v. EZIN AGORTUZKO. [Espiritu Santua da] Aitta ta Semea bezin ona, ta
ondasuntsua, ondasun guzien itturburu agorkabea. Inza Azalp 84.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
419