A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
aurkitzen zan orioa gastauta, / agonian legetxe bertako metxea. AB AmaE 390. Heien doktrina falsoak segituz,
agonian dagotzi Laborantza, Industria eta Komerzioa. Elsb Fram 177. Cólera dutenen begiak sartuak, azkenetan
edo agonian daudenak bezala, betazalak more. FIr 192. Lau egunian agoliñian / zer ez eban igaroko? / Mundu
guztia Jaunari eske / al bada osatuteko. BEnb NereA 157.
v. tbn. Dh 77 (hagonian izan). Zby RIEV 1908, 211. Lasa Poem 70.
(Con determinante). Agoni baten dagon gizonak / dauzka milla komeri. Lasarte Auspoa 100, 58.
"Au fig., parlant d'une chose qui est en grand péril. Zure egitekoa hagonian da, votre affaire est à l'agonie,
prête à mal finir" H.
AGONIAN SARTU. Ori bera Eliz Ama Santak iltzer edo agonian sartzeko dagoenaz Oliazioan egiten du.
Cb Eg III 237. Ta eria agonian sartzean, urrengo Elizaren orazioak esaten dira. Ib. 260. Gaitzak estutzen edo
agonian sartzen badu. Ib. 255. Batek behin iduri galtzerat zohala; / Laster berritz ikusten hats handi zuela; /
Noiz ere baitzen kasik hagonian sartzen, / Orduan nihoiz baino zailago agertzen. Hb Esk 26. Aphezpiku saindua
lo hasma batean erori zen; agonian sartzera zoan. Prop 1876-77, 187.
- AGONIAZKO. (Adnom.). v. AGONIAKO. Hain tristezia handitan sarthu zen, non izan baizen agoniazko
estatian. CatLan 43.
- AGONI-EZKILA. Toque de campana por un moribundo. v. AGONIAKO KANPAI. Entzutean etxeko
agoni-ezkila / bihotzaren bakea non aurki, non bila? Xa Odol 203.
agoniako (V-gip), agonioko (AN-larr). Ref.: Asp Leiz y Leiz2 (agonioko); Etxba Eib (agonixakua).
"Campana o toque de campana a muerto" Asp Leiz2. "Campana que avisa de los agonizantes para que los
vecinos le ayuden con sus oraciones. Agonixakua izan da eta ez dakit zeiñ ill ete dan" Etxba Eib. v. HIL-
EZKILA. Ez egon agoniñakoa jo artean begira, Sakramentu au [oleaziñoa] errezibietako. Oe 146. Nos
bizijago gogoratuten jaku erijotzia, bataren agonijakua, bestiaren eleisakuak eragitia, bestiaren seina egin ezina
[...] edo tiro bat emotia entzuten dogunian, edo ikusten dogunian baino? fB Ic III 263.
agonina. v. agonia.
agonisant. Agonizante. Maria Birjina saintaren ororen dama eta agonisanten patronaren, eta
pharadüsüko saintü eta sainten arartekotarzünaz, nahi dian osagarria ützüli eriari. Mercy 31 (v. tbn. otro ej. en
la misma pág.).
agonizatu. Agonizar. Según el editor, se encuentra en la Doctrina de Lizarraga de Elcano.
agonu. v. agoñu.
agoñu (S). Ref.: Lh y Lrq (agoñü). 1. "(Ip) courage, énergie" Lh. "Énergie" Lrq. Meza entzün zian,
komuniatü eta gero oihü egiten zialarik bere troper: goatzan agoñürekin, Maria Birjinaren izenian! Ip Hil 31.
Eta bethe zütian haien gogoak eta bihotzak, argiz, indarrez eta agoñüz. Ib. 189. Ez tizie arduik, eztizie indarrik,
eztizie agoñürik. Ib. 149s. Eta hala lürrian egotxirik, nun ezpeitügü bekhan baizik gogoaren zelialat altxatzeko
agoñürik. Ip Imit I 21, 4. Agoñürik ez dü. Darric (ap. DRA). Ezkuntü direia, bai begiak zabaltzen zeitze nigarra
begian eta bizitze eramaiteko "tirrit" ez die agoñürik. Herr 28-3-1960 (ap. DRA; la ref. es incorrecta).
2. (S ap. Lh; H (S)), agonu (S ap. A). "(S), mauvaise disposition du corps, souffrance, indisposition" H.
"Disposición buena o mala del cuerpo" A.
3. "(S), [...] appétit (à table)" Lh.
agopaldi. v. ahapaldi.
agope. v. ahape.
agor (gral.; SP, Urt II 286, Lar, Añ, Gèze, Dv, H). Ref.: A; Etxba Eib.
I (Adj.). 1. Seco, árido (ref. en la mayoría de los ejs. a la tierra o a los campos, y menos frec. a los pozos, ríos,
fuentes...; ref. al tiempo sólo se encuentra en Mendiburu). "Sec, tari, enjuto, seco, secano" SP. "Aret ager,
bazterrak seko, idor, agor dire" Urt II 286. "Seco, sikua, leorra, idorra, agorra" Lar y Añ (cf. Lar: "Seco,
aplicado al hombre, al árbol, a las ramas, igarra, igartua"). "Orejones, lonjas secas de melocotón, musiken puska
agorrak" Lar. "Sec, stérile. [...] Lur agorra, terrain sec, stérile. Denbora agorra, temps sec, temps de sécheresse"
Dv. "1. sec, sans humidité; [...] 2. tari, épuisé. Ithurri agorra, fontaine tarie" H. "Agotado. [...] Juan daneko illabetian,
iturri agorra solo azpikua" Etxba Eib. Cf. IC I 576: "Agorreta es vocablo vascongado que quiere decir
'casa seca'". v. idor, lehor, ihar.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
416