A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
se hacen 3 ó 4 tochos de 4 ó 5 arrobas, y se pasan después a la herrería menor" Lar Cor 65. "Fundían masas [las
ferrerías mayores], a que llaman agoas, de doce y diez y seis arrobas" BAP 1975, 355.
Agoak, bero deño, galda. "La masa mientras es caliente (tiene) calda". RIs 2. An egon bear genuen [...] gain
ta barren su ta gar egiñak eta olako ago ta mehe urtua bezain urtuak. Mb IArg I 317. [Urtzalliak] agoia
aterateko prestau artian. Mg PAb 126. Lagunduten deutsee agoia su azpiti ateraten. Ib. 126s. Darua agoia
urtzalliak mallutzarpeti gabi-igunaren azpira. Ib. 127. Burdin oratzar edo agoia. Ib. 127. Artuten dau bigarren
urtzalliak beste agoe ta egikizunen arazo ta arduria. Ib. 128. Gatzamalliak [...] jo biar dau agoe guztietarako
mia malluka txikar bategaz. Ib. 128. Orregaitik laba onek denporia biar dau metala urtuteko, zelan biar daben
oliak agoia egiteko. JJMg BasEsc (ed. 1845), 273. Ondoren atxurra antzeko bat jarri diote gabiari muturrean ta
berriro jo ta ke, dinbi-danba, agoa erdibitu dute. Garayalde Elezar 77 (v. tbn. más ejs. en la misma pág.). Gabia
pixkor zaigu gaur ari, / [...] Au dek agoia / Gutxitan degun erakua! Arruti EEs 1913, 248.
Agoe barri odeiak. / Baztarrak txingar balira. 'Fuego vivo en las nubes. Como de brasas el paisaje'. Gand
Elorri 195.
2. hagoa (det., SP Dv, H y A). "Fourneau de ferrerie" SP. "Fragua" A. v. arragoa.
- AGOA-KIRTEN. "Barra de hierro que previamente calentada al rojo en la fragua se incrustaba a la goa para
facilitar su manipulación durante los golpes preliminares. Una vez partida la goa en dos, para poder llevar la
mitad correspondiente a la fragua, en evitación de que se enfríe durante el trabajo de la otra mitad" Zubiau Burd
105s. Atala edo agoekirtena. Mg PAb 135.
- AGOA-PALANKA. v. AGOA- KIRTEN. Agua palanka izeneko barra aundi bat (Leiza, 1860). Garm Olag
117.
hago(a) (O-SP SP, Dv y A, Lar, H). 1. "Le balance, equilibrium, par métaphore il se dit des choses qui sont
en bon état, mais pourtant en danger et en balance" O-SP. "Balance, équilibre" Dv. "Equilibrio, balanza" A.
Aitaso, hil orduan, baitzinaukun erran: Haurrak, atxik hagoa, bere azkarrean. / Zer diozu zerutik, orai ikustean /
Hagoa gurekilan leher-irriskuan? Herr 2-11-1961 (ap. DRA).
2. "Hagoa, [...] agonia, agonie" Sb-Urq. Cf. infra HAGOAN (c).
- HAGOAN (IZAN, EGON, EDUKI...) (SP, Urt I 50, Lar). a) (Estar, tener...) en equilibrio, firme. "Ezin hagoan
egonez beherat eroria" SP. "Absolutum nomen, izen perfeta, konplitua, [...] berenez hagoan dagoen izéna" Urt I
50. "Incorporarse en la cama, agoan jarri" Lar. "Agoan que significa levantarse e incorporarse en la cama, o
fuera para sufrir y tolerar algo, agoan dago, agoan zegoan, está, estaba incorporado" Ib. (s.v. aguantar). Cf.
agondu. v. OREKAN.
Tr. Documentado en textos de autores labortanos de los ss. XVII y XVIII y en Aguirre de Asteasu.
Iauna hagoan iduki zazu ene hegatsa, / Egin ohi tutzun legez uso eta belatxa. EZ Man I 106. Erhasunak
duenean azpiratu Eria, / Ezin hagoan egonez oherat eroria. Ib. 49. Hala tranzitzen du ezen herstura halakoan /
Non hil baileite Iaunak ez baleduka hagoan. Ib. 104. Iongoiko [...] idukazu ene hagoan idukitzeko ardura. EZ
Man II 167 (v. tbn. 62). Itho denaren gorputza lehorrera igeri. / Konsolatuak giñate handiroki gogoan, / Uhin
batek balekharte bazterrera hagoan. Ib. 159. Kreaturen begiraillea. Hagoan idukitzailllea. Aita hatzaillea. Ib.
191. Zure lege saindua da ene onen argia [...]. / Hargatik bada egin dut ziñ eta iuramentu, / behar dudala
hagoan nagoeño guardatu. EZ Eliç 235. Eliza Sainduan baduk asko zeremonia, / zeiñez hagoan baitago
debozione guztia. Ib. 134 (v. tbn. 22 hagoan iduki). Deusik hagoan eztago: / Non ezten iragaitzaz. Arg DevB 4.
Ezin Zu [Iauna] gabe bizia, / egon dite hagoan. Hm 186. Jainkoak baizen ez daduka / Hagoan ene bizia. Gç 84.
Hori egiten baduk, eta Iainkoak manatzen darok, egongo ahal aite hagoan: eta oraño poblu guzia helduko duk
prosperitate onean bere lekhurat. "Praecepta eius poteris sustentare". Urt Ex 18, 23. Ezen hek osoki utz
detzakegu zeren naturaleza hagoan itxeki behar baitugu. Ch III 26, 4 (Mst zeren natürak behar beitü süstengatü
izan). Ene flakotasunean eskatzen baitzait hagoan egoteko behar dudan grazia. Ib. 55, 3. Dohatsu oraino izan
balu laguntza xume hura [ogi-phapurrak] hagoan bizitzekotzat: ordean dena ere ez zitzaion ematen. Lg II 188.
Biziaren hari flakoak zauzka hagoan. Brtc 133. Nola argalez doi doia agoan dagoana sendo jarriko da janari
eta edari egokirik artzen ez duala? AA I 308.
b) "Hagoan egotea, [...] vivir con trabajo" Sb-Urq.
c) "Pénurie, misère. Hagoan bizi dire, ils vivent dans l'extrème misère. Hagoan zinauzkan egarriak (Jaur; [cf.
infra JesBih 452]), la soif qui vous pressait" Dv. "Miseria, extrema necesidad" A, que cita a Jauretche. Iauna,
emoezu hagoan direnei pietate. Harb (ed. 1690, ap. H, que traduce: "Seigneur ayez pitié de ceux qui sont dans
les transes de la mort"). Hagoan direnez orhoit zaite, Iauna, eta subituki hiltzera dohazenez. Ib. (ap. H). Athera
zaitzu hagoan direnak biktorios. Ib. (ap. H). O Jesus, zeina larrutua izatu beitzare oinetarik bururaino, eta
itzatua gurutze bati [...]. Eta zeinak ez baituzu izan ur xorta bat hagoan zinauzkan egarriaren eztitzeko. JesBih
452.
d) "Ce substantif n'est employé qu'au cas posit[if] hagoan, agoan. Son sens général est: en suspens, dans
l'incertitude. [...] 5. Hagoan egotea, izaitea, être en suspens, dans l'incertitude, en la doute. Hagoan nago zer
egin ez iakinez, je suis dans une incertitude, anxieux, ne sachant que faire" H.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
413