A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
dazaguen nor zaren, / mendez mende bethi zara / hagitz predikaturen. Hm 53. Egun batean Paulo txit aserre ta
agitz gaizki esaka zegokiola. Cb Just 103. Kemenez kontra egiñ zion, agitz esanaz. Aran SIgn 26. Bat-batetan
ona nun aditzen duan agitz ta garbi itz bat. Bv AsL 41. Elizaren kontairak agitz kantatzen du egi au. Ib. 75.
Nerekin esan dik Kredoa, agitz eta sendo. NEtx LBB 85.
Euri jasa, ixiltzen ari da ta makiña otsa agitzago dator eskritoriotik... NEtx LBB 105.
3. (AN-5vill-larr-ulz-erro, B, BN; Urt I 44, H), agiz (Añ). Ref.: A; A Apend; Iz Ulz (akittuik); Gte Erd 247 y
257; Izeta BHizt2. (Con adj. o adv.). Muy. "Agitz aundia (AN-ulz)" A Apend. "Agitz agudo" Iz Ulz. "Agitz gauza
izigarria (AN-5vill, B)" Gte Erd 247.
Tr. En los primeros textos (hasta finales del s. XVII) se emplea gralmte. con -ago. Pospuesto al adjetivo se
encuentra en Pouvreau, Chourio y J.I. Arana.
Bidaldu ohi tik dohain hagitz frankoagoak. EZ Man I 28. Eta Deabruen lagun hagitz hobeagoak. Ib. 86. Urre
fina baino dira / hagitz gogokoago. Hm 45. Ifernuan damnatua, / penaz orroaz dago: / egiñ duen bekhatua, /
hagitz du kruelago. Arg DevB 13. Hagitz flakoago zare sinets dezakezun baino. SP Imit III 4, 2. Hortan ezagun
da laguna gana duzun amudioa, eta geiago hagitz baldin [...] gaizkirik egiten derautzutenak maite baditutzu. SP
Phil 519. Neskato hagitz bertutetsu da. Ib. 353. Baxa estalia eta hagitz gaistoa. INav 107. Ioan beharko duzu
hagitz barna. Ib. 126. Nik egiñ dudan bekhatua / hagitz da pisuagoa. Gç 217. Hagitz aspaldikoa. ES 96. Hagitz
maitaroki hazi baitzuen. Ib. 164. Arimak ez baitu probetxu garabik edo guti hagitz. Ch I 2, 2. Bakharrak dire
hagitz adiskide leialak. Ch III 45, 2. Artha haren exenplu bat hagitz partikularra. CatLav 150 (V 76). Zeren
bihotz agiz garbia zuen. Mb JBDev 94 (en la ed. de 1751, 75 agitz). Serafin guziak baño agiz garbiagoa zen. Mb
OtGai III 308. Gizon agitz andi izugarri bat. Mb IArg I 349. Erregela non ez den segitzen hagitz arthoski. He
Gudu 60. Agitz geienean birtuteen edertasun ta amorez pekatuaren itustasun ta gorrotoaz baño Jainkoagana
ekartea obe dala. Cb EBO 57. Au da agiz guti orain presentean (Larraun, 1762). ETZ 124. Aithortu behar dugu
beraz Mariaren laguntza hagitz dela prezagarria. Lg II 103. Hagitz arinki begi kolpe bat aurdiki dut ene
bizitzearen gainerat. Brtc 161. Hagitz gaitza laiteke zure konbertsionea. Ib. 256. Agitz andia ta indartsua zala,
Jainkoak edozein gauza egiteko duan eskua ta ahala. Ub 52. Alkar-artze agiz obeago bat. Ib. 47.
(ss. XIX-XX). Agitz ón dá lendaník ártzea konfesioarén púrga. LE Ong 21v (Doc 63 agitz sándua). Mogitu ze
agitz erru aize bat (304). LE-Ir. Pobreak agitz enbarazo gutxiago eta erraztasun geiago due Zerua irabazteko.
Gco II 34. Bere buruez agitz aphalki ta mesprezio handirekin mintzatzea. Dh 68. Belar omanea eta samurra eta
irusta txuria edo gorria agitz dira onak bazkatzeko. It Dial 82 (Ur guztiz onak, Dv hainitz onak, Ip hanitx hun).
Munduan esker eskasa, da gauza itsusiena, [...] / aldiz fedearen bistan, hagitz areago da. Gy 108. Gauza agitz
rarua (Lesaka, 1857). ETZ 259. Zure begiya / agitz argiya / da guztiyetan aurrena. Bil 85. Jenobeba len baño
agitz beroago eta sendoago sentitu zan. Arr GB 79. Erroke Mentxaka [...] zan gizon argiya ta birtutetsua agitz.
Aran SIgn 82. Agitz miserableak / gera amar argin. Ud 18. Agitz aspaldi egiña baño / edurra bezin txuriya. Elzo
EEs 1916, 321. Deban zeuden liberalak agitz gutxi bide ziran. Or SCruz 73. Esteak, esan, agitz ziriak, /
oilloarenak bezain mê. "Demasiado delgados". Or Eus 226. Agitz aserre nator, uritarrok. Zait Sof 71. Eta agitz
geiago betetzen gaitu maite-legeak. Txill Let 137 (cf. infra HAGITZEZ GEHIAGO). Non sartzen dan emakume
bat agitz larri ta lotsatuta. Anab Aprika 11. Itxuraz agitz ederra. Berron Kijote 39. Lagundu ninduten [...]
elkarren agitz adiskide ez ziren Jose Vallejok eta Antonio Tovar-ek. MIH 369. Ez dabilkio hagitz urruti. Ib. 67.
4. (V-gip, G-azp), agiz. Ref.: A Apend; A EY III 263. A menudo, en muchos casos, generalmente.
"Comúnmente, generalmente, con frecuencia" A Apend. "Zortzian bein agitz, una vez cada ocho días
comúnmente (V-gip)" A EY III 263. v. agizko. Komentuak agitz euskeraren obiak dira, esatea lotsagarria
bada ere. A Ardi 81n. Oporretxe auek agitz euskalduna dute jabetzat: erdaldun bakoitzeko euskaldunik
gutxienez amar. Ib. 4. Urrutitik eskuzabal diruditenak, gerturaezkero agitz ardagaia baino legorrago izaten
dira. Ib. 24. In ta il, iñ ta ill esan oi dituzte ta litzazkete agitz giputzak beren izkelgian. Ib. VI. An da marraka!
artatik agiz / elkar ezagutzen dute. "Más generalmente". Or Eus 225. Aien aiten aitonek, agiz, oiñutsean. "Por lo
general". Ib. 248. Gizonen igarkizunak, agiz, alabearrez gertatzen zirala, zer ziagoten iakiteke. Or Aitork 161.
5. (Con sust.). Mucho(s). Astiz, / ogi gutxi ta aur agitz. Canc. pop. in Or Eus 61. haigitz (Ht VocGr, Lecl).
"Haigitz, plusieurs" Ht VocGr.
6. (Lar, Añ, A). (Uso adj.). "Recio, [...] agitza" Lar y Añ. "Vigoroso" A. Cf. H: "Ce terme que Lar donne avec
la signification de 'vigoureux, fort, solide', a en effet ces sens: mais il n'a d'emploi que sous forme adverbiale, se
prêtant à se decliner comme tous les adverbes".
- HAGITZAGO. a) (Con vb.). Más, con mayor intensidad. Cf. supra (2) hagitzago 'más alto'. Halakotz bada
Iuduak hura hil nahiz hagitzago zabiltzan. "[Ils] tâchaient tant plus". Lç Io 5, 18 (LE yago, TB oraino gehiago,
HeH, Dv, Leon, IBe are gehiago, EvS hobeki).
b) (Con adj.). "Plus. Hagitzago saindua, beaucoup plus saint" Lh (que dice tomarlo de Harriet, pero no lo
encontramos en éste). Mendi sainduetan dira, / Zeruko zimenduak: / Iakopen egoitzak baiño / hagitzago
sainduak. Hm 56.
- HAGITZ ETA HAGITZ. (Forma con reduplicación intensiva). a) (Con vb.). Agitz eta agitz aserretu zen
bein aizea ta aizearekin batean itsaso guzia. Mb IArg II 280.
b) (Con adj. o adv.). Hau guzia egiten du Jesusek animan agitz ta agitz obeki. Mb IArg I 308. [Jangoikoak
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
411