A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
badüzü emazte xüxenik / saldun agitzen düzü zonbait okher denik. Ib. 9.
Encontrarse en un lugar o situación. Nula Birjina Sainta agitü zen Bethlemen Jesüs-Krist gure Jauna sorthü
zian mementuan? CatS 96. Gizunak berotiak, omen, / dira agitzen aharan, / pare gabe, borrokatzen / makhila
gorriekilan. Casve SGrazi 22.
4. Encontrarse con. "Mendian ardiareki agitü niz (S)" Gte Erd 288 (junto a topatu, gertatu, etc., de otras
zonas). Berriz agitzen baniz holako lagünekin. 'Si je me trouve'. Etch 358. Sukaldean sartu zen berehala,
haiekin agitu nahi izan ez balitz bezala. Mde HaurB 44.
- ZER AGI. Por si acaso. "Zer gerta ere harat noa (= bazpada ere) (BN-ciz), zer agit (S)" Gte Erd 136. v. ZER
GERTA ERE (s.v. gertatu).
Etim. Verbo denominativo cuyo radical parece encontrarse en agian, etc.
agitu. v. ajitu.
agitura (H). Suceso. "Accident" H. Kontatu zion agitura edo gertatu zitzaiona. LE Urt 228 (ms. 81v
kontatuzió agitua).
agitxo. v. agitto.
hagitz (SP, Lar, Dv (+ a-), H).
Tr. Documentado en textos labortanos (tbn. en Leiçarraga), alto-navarros y guipuzcoanos (aunque no en
autores como J.B. Aguirre o Lardizabal); en textos más occidentales lo hallamos en Lazarraga. Al Norte
prácticamente desaparece desde mediados del s. XIX, y al Sur su frecuencia disminuye en el XX. La forma agiz
se encuentra en Mendiburu, en un texto alto-navarro del s. XVIII, en Ubillos y en Orixe (en éste con el
significado de 'generalmente'); en Lazarraga representa probablemente una africada.
1. (Con vb.). Mucho. "Beaucoup, fort" SP. "Hagitz du maite, il aime fort" Ib. "Atestar, henchir y llenar, agitz
bete" Lar. "(Dar) caza, agitz jarraitu" Ib. Izi zitezen hagitz. Lç Mt 27, 54 (He hagitz; Ur andizki, Dv borthizki,
Ip ezinago, SalabBN biziki, Ol guziz, Leon ederki). Dohain naturalak [...] gizonean hagitz korrunpitu eta
ezeztatu izan dira. Lç ABC I 3r. Bi profeta onek dute hala predikaturen / eta Antekristen sekta hagitz
gibelaturen. EZ Man I 71. Alegriak boztu gaitu / ezin erran zein hagitz. Hm 140. Orai ene haragia hagitz
guthiziatzen da espirituaren kontra. SP Imit III 34, 3. Goaiak alxarasten duben esklataiak hagitz unziari arrola
arasten dio. INav 133. Jainko handia, ageri da / zeiñ hagitz nauzun maitatu. Gç 105. Hagitz bekhatu egiñ dudala
pensamenduez, hitzez eta obraz. Ib. 59. Munduko gauzen erabilzeak trabatzen du hagitz spiritua. Ch I 10, 1.
Esferak eraman digu / ganbara urdiñ artara; / ezta ikusten, baña agitz / sentitzen lajatzen da. Lar Gram 384.
Agitz edo asko nai dezun gauza eskura artean. Mb JBDev 104. Gañetik agitz erretzen zituen eguzkiak eta
barrendik beren egarriak. Mb IArg II 278. Erran behar da hagitz egin dezakeiela buruzagi batek, oneko eta
gaixtoko. Lg I 362. Agitz edatuzé errosarioaren debozioa. LE Bail 219. Gora igan nahi badu / nihork Jaunaren
bixtan / behar du hagitz apaldu / lehenik bere baitan. Monho 106.
(ss. XIX-XX). Sartu zitzaion aurreko oin azpi batean arantzea, ta anditu agitz. VMg 40. Gorputzeko
doloreak, / gaitzak, eritasunak / hartzen badire mantsoki / hagitz dire arintzen. Mg ib. 98. Agitz enkargatzen
dizuet, ze, kolera edo aserrea igaro gabe [...] ez dezazuela pasorik eman. Gco I 437. Jainkoari zor diogun
maithagune osoa hagitz flakatzen du. Dh 75. Errekeitua eriari zitzaion hagitz motztu. Gy 100. Jaunaren esku ta
graziak agitz laguntzen ziola. Aran SIgn 73. Orduan Guraso santua, agitz estutu, eta asi zitzaien ojuka esaten.
Arr May 49. Agitz pozten da senar-berriaren mintzoaz. Ir YKBiz 66. Ik eta ire eztei-oe orrek agitz gogaiteragiten
natxioek. Zait Sof 177. Agitz bildur naiz. Or Aitork 293. Penaz, alegia... Bañan agitz alegeratuta. Txill
Let 133. Hagitz beldur naiz, horrenbestez, hemen jaulki dakidakeenak ez ote duen [...] erabateko teori kutsua
izango. MEIG VII 173.
(Lar, Mg Nom 65, Añ). Fuertemente. "Recio, reciamente", "reciamente" Lar y Añ. "Atorar, apretar con fuerza,
agitz estutu, ersi" Lar. "Fuertemente" Añ. "(A) raja tabla, con toda fuerza" Ib. Erori zidin jarririk egoan silla
baterean, ain agitz eze, Silvia itsatsi ez ballako, ez zatean mirakuru an ila. Lazarraga 1143r. Utra agitz
emuten leustela bere ezpata zorrotzagaz. Ib. 1154v. Zeren marea hagitz doha norterat. "La marée court fort".
INav 39. Infernuko ereje infameak Eleiza Ama Santa [...] txit agitz estutzen zuten. Cb SIgn 124. Tentazio gogor
batek txit agitz aflijitzen zuen. Cb Just 118. Bere koroa / aranzazkoa / buruan agitz josirik. Bast 38. Saldu zion
bere Jabeak Errotari txatar bati, zeñek eragiten zion bearra txit agitz. VMg 47.
2. (SP, Lar), aritz (G-azp). En voz alta. "Hagitz mintzatzea, parler haut" SP. "(Hablar) alto, agitz, gora hitzegin,
minzatu" Lar. "(En) lugar de hablarle recio, le habláis tan mansamente, agitz hitz egin bearrean, ain malsoro hitz
egiten diozu?" Ib. "Aritz esan dotriña (altu esateko; con voz puesta)" (G-azp) Vill (comunicación personal).
Baina hark ungiz hagitzago erraiten zuen. "Encore plus fort". Lç Mc 14, 31 (TB borthizkiago). Erran beza
zuetarik batek aphur bat gora eta hagitz orai hemen ibeniko dudan othoitza. Mat 327s. Mintzo ziren iende batzuk
gaizki eta hain hurbil eta hagitz, non Erregek berak aditzen baitzituen. Ax 312 (V 207). Jenerazino guziak /
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
410