A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
agirre. 1. Santua zeguan orduan Grequioko erritik aldian. An agirre [= 'descampado'] batian, bi pago itzaltsuz
baliaturik, egin zuan txaola bat. Bv AsL 181. Cf. Aizk sup.: "Agirre-aran, Valle descubierto".
2. "Panorama. Izagirre, panorama del mar" A Apend. Sin fundamento: -agirre, -agerre en nombres de lugar no
es sino variante de agerre. Por otra parte la documentación asegura que Izagirre, etc., viene de haize- 'viento'. v.
agertu.
agirtu. v. agertu.
agirudi. "Exterioridad, kanpoera, agirudia" Lar.
agirudiro. "Exteriormente", "intrínsecamente" Lar.
agite. v. aginte.
hagitsu. "(L), qui porte beaucoup de grains, de graines, de semences" Lh (que dice tomarlo de Harriet, pero no lo
encontramos en éste).
agitto. Dim. de 2 agi. Lenengo ipuinaren azkenera-orduko ezagutu nuen aren buruko agittoa. "Su
fenómeno cerebral". A EY I 19 (en Y 1935, 171 agitxo).
agitu (AN, S; Gèze, Dv (AN-mer, S), H). Ref.: A; Lh. 1. Acontecer, suceder, ocurrir. "Arriver" Gèze. v.
gertatu (2).
Tr. Documentado desde mediados del s. XVIII en textos suletinos, alto-navarros (es frecuente en Mendiburu y
Lizarraga), salacencos y roncaleses. Desde finales del s. XIX se encuentra tbn. en textos septentrionales no
suletinos, y en el XX lo emplean tbn. autores guipuzcoanos y vizcaínos. En DFrec hay 3 ejs.
Munduko erreinu andi oni agitu zaiona agi ta gertatzen zaie beste guziei ere. Mb IArg I 342. Bada agigertatzen
zaie zeruko irabanz beretan [...] erromatar bati gerta-agitua. Ib. 211. Bere bekatuaren putzuan
badatza, agituko zaio ur-putzuan hau egiten duenari gertatzen zaiona. Ib. 248. Agitzendéna dá pleitugisabát
danza generogorrengain. LE Bail 222. Alá zeuka lendaník Jangoikoak ofreziturik agitukozéla. LE Doc 35.
Etzázun yago bekaturik egin, eztakízun agítu gaizkiágo. LE Ong 22v. Ordian galdia zira / hala agitzen bada.
Xarlem 1214. Ikus ahal dezagün / Eia zer den agitüren. StJul 125. Etzerona lehen müntian / Maria Magdalenari,
/ kasü hori agitü. AstLas 46. Ürxaphal gaxo bati zer zaion agitü, / lümarik ederrena betzaio faltatü. Etch 676.
Nula agitü zen hori? Ip Dial 21 (It nola izan zan ori?, Dv nola gerthatu zen hori?). Eta agi dakizula xinetsi
tziuan bikala. Hual Mt 8, 13 (Samper agitu; Lç, He, TB, Dv, Ip egin, Ur egiña izan, Ol, Leon, Or, IBk, IBe
gert(h)atu, Ker jazo). Nula agitü zen Espiritü-Saintiaren jaitste hura? CatS 105. Banago bethi beha zer agituko
den azkenekotz gutaz. Prop 1886, 176. Zer nahi agi dakigün nahigabe eta gerthü gaisto. Ip Hil 127. Harentzat
etxerik, / hain güti khüñarik, / etzen agitü. UNLilia 8. Jakin zian zelütik / zer zen agitüren. Ib. 6.
(s. XX). Agitu zen kemengo Elizan mezaren erraiteko tenpran eskandalo bat. Mdg 125. Behazue Eskualdunen
artean zer agitzen (avoir lieu; tener lugar) den. JE Bur 102. Medel etzan ageri [...] Zer agitu ote zaio? zinoan
batek. A Ardi 121. Ontara dator Madrilen agitu zitzaitana. ADonostia Itzald II 10. Edozein izkuntzetan sarri
jazo oi da, ta, euskeran be beste orrenbeste agitzea ez da arrigarri. Eguzk RIEV 1924, 593. Ai iri Korozain! ai
iri Betsaida! Zuengan agitu diran mirariak agitu balira Tiro ta Sidonen. Ir YKBiz 263. Ez al da olakorik agituko
(gertatuko). Ib. 387. Agitu ziran agitzekoak. Etxde JJ 192. Ta bizitza osoan auxe agituko zaidala uste dut. Txill
Let 45. Hala non herritar-guda bat agitu baitzen. Mde Pr 298. Lehen pasatu zen gertakaria orai agitzen balitz
bezala emaiten dute ikusliarren bixtarat. Lf in Casve SGrazi 17. Ezta bein ere agitu bi etxeak egin zaela señalea
berdin. ZMoso 56. Egun hartan, bezperan nahiz hamabost egun lehenago agitu zen zerbait. MEIG IX 93.
Antzekoetan beste edozein lekutan agitzen denez. MEIG VI 108.
2. Ocurrirse, pasar por la cabeza. Gu ezkára sandu. Eztakiziéla ági errátea itzgói, dió ene Sanda Teresak.
LE Bail 227.
3. (Arch ms. ap. DRA, H). Resultar, hacerse. "Devenir" H. Izorra agitü delakoz orain nizü mespretxatzen.
Abraham (ap. DRA). Jesüs-Kristen promesen jardietsteko diñe agi ahal gitian amorekatik. UskLiB 143. Etzitiela
agi zamari eta mando eli bat bezala. Usk (ap. H). Santa Elisabet badüzü; / Saintü zahar bate-ganik oküpü agitü
düzü. Etch 422. Libertate, hunak, uhurik galdürik agitzen nüzü. Ib. 246. Zerbütxari eta süjet zena, zelü lürretako
Erregiña agitzen dela. msS 8. Hanitz graziaz gabe agi leite [konfirmazionezko sakramentia ützi lezana]. CatS
113. Zertako Jesüs-Krist nahi izan da Haur agitü? Ib. 97. Gaizkiala ekharriak agitü ziren. Ib. 23. [Jundane
Phaule] zuin hatsarrian izan beitzen Khiristien persekütazale gaitz bat; bena gero Jesüs-Kristen Apostolü bero
bat agitü zen. Ib. 108. Miraküllü handirik egün da egiten / jentia sabantürik delakoz agitzen. Xikito 5. Debotetan
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
409