A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
agirakagarri. Cosa censurable, digna de reprensión. Begien aurrean jarri zitzaion lenbiziko agirakagarria
edo aserrerazo ziona izan zan, orazioko etxea saldu-erosietako leku egiña arkitzea. Lard 430.
agirakaldi, agiraka aldi. Riña, reprimenda. Nik ezin artu izan dot eroapena, ta joan naz leiora
agirakaldiak egittera. Echta Jos 74. Agiraka aldi bat ein ondoren, bere senetik urten da. SM Zirik 69.
agirakari (Ast Apol 90 Dv, Añ), agirakalari (V-gip ap. Etxba Eib). 1. Reprendedor; disputador. "El que lo
hace [reprehender]" Añ. "Agirakalarixa, reprendedor, atrabiliario. Maixo agirakalarixagaz jarri da ofiziua
ikasten" Etxba Eib. Eta zer esan eutsan Konfesore agirakari gogorrak? Mg CO 195. Zegoala asto uraxe bera
ibar batean belarra jaten pizkorturik, dakus, ta ezagutzen du lengo zaldi bere agirakari arroa. VMg 47. Dozu
ugazaba ta ugazabandre bat guztiz estua, oñolaria, agirakaria, aldi txarrekoa. Añ NekeA 222. Eurak ziran
emakume agirakari guztien buru ta nagusi. Ag Kr 67. Doña Masima andigurako, / guztiz agirakaria, / zuk
dabiltzuzan deadarrakaz / arrittu dozu erria. Echta Jos 70.
2. "Baladrón, agirakaria" Lar y Añ.
agirakatasun. Reprimenda. Persiako errege gogorrak ozta entzun eban agirakatasun au. Itz Berb II 80.
agirakatu (Lar), agerakatu (Aq 1423). 1. "Reñir, reprehender" Lar. "Reñir, contender de palabras" Aq 1423.
Lagun gaizki-itzegiña agirakatzen edo erreprenditzen zuen. Lard 461. Eta beste ainbeste egin bear da beste
edozeiñ pekatu, sermoetan agirakatuak diranakaz. Itz Berb I 94 (en la versión guipuzcoana sermoietan errierta
egiten dan arekin). Añ laster Arrateko [...] edo Antiguako Amari arrenez, añ laster alkarregaz agiriketan da
batak besteari zitalkeriak esaten. Ag Kr 70.
2. "Baladronear" Lar.
agirakatxo, agirakatxu. Dim. de agiraka. Egieutsan agirakatxo bat zugatzera igo ebalako. Echta Jos 33.
Txomiñek, agirakatxo bat be ezeutsan egin nai Josetxori etxera eldu arte. Ib. 36. Agirakatxu bat be... ez neuskixu
ein nai. Enb 153.
agirakazio, agirakazinoe. Reprimenda. Eta zer jazo jakon Jaungoikuak Bautistiaren bitartez bialduriko dei
eta agirakazinoe osasuntsuak gitxitan artu zituzan Herodes biotz gogorrekuari? Itz Berb I 12 (en la versión
guipuzcoana agindu osasungarriak).
agirando. v. agilando.
agireka. v. agiraka.
agiri (V, G; Lar, Añ, Izt 24r, H), ageri (L, S; Hb ap. Lh, Dv, H). Ref.: A (agiri, ageri); Lh y Lrq (ageri); Iz
ArOñ; Etxba Eib; Elexp Berg. Cf. ageri.
Tr. Mejor documentado en la tradición meridional. Los autores septentrionales y alto-navarros usan ageri,
forma que en textos más occidentales sólo se encuentra en Iztueta, KIkG y KIkV. Algún autor como Orixe usa
como sust. siempre agiri, mientras que para sus otros usos (adj., etc.) emplea gralmte. ageri. Esta distinción se va
generalizando después: en DFrec hay 296 ejs. de uso sust. (todos ellos meridionales): 282 de agiri y 14 de ageri.
1. Documento. "Hidalguía" Lar y Añ. "Limpieza de sangre" Lar. "Certificado", "data, fecha [interpr?]" Añ.
"Ageri onek irabazi diote bere hauzia, des bons titres lui ont fait gagner son procès. Ez da emateko dirurik ageri
bat gabe, il n'est pas prudent de donner de l'argent sans un titre" Dv. "Egidiezadadu agiri bat (Hb), faites-moi
une reconnaissance" Lh. "Document écrit appuyant un droit" Lrq. "Recibo" Iz ArOñ. "Eskatixozu eiñ detsazun
paguan agirixa" Etxba Eib. "Agirixa atara neban nola euskalduna nintzan" Ib. "Documento, justificante, recibo.
Kontribuziñoak pagau nittuan baiña agiririk etzosten emun" Elexp Berg.
Zuek bezain odola garbia duena, eta are bear bada garbiagoa [...] bere agiria zuek baño lenago egin zuena.
Lar Cor 152. Zure atzeneko borondatearen agiria edo testamentua egitea. Cb Eg III 219. Aurrarekin datozenak
ekarri bear lukee agiria, esaten dala, zer orduz jaio dan aurra. AA I 81. Kanpoan konfesatu danak ekarri bear
du bere agiria. Ib. 479. Fernando seigarrenak emandako agerien bidez egin zituen serbitzo andiak Amerikako
itsasaldeetan. Izt C 466 (ref. tal vez a patentes de corso). Zer manatu izan du beraz Moisesek [emazteari]
uzpeneko ageria ematea, eta uztea gero? Dv Mt 19, 7 (Leon ageri, Ur (V y G), IBk agiri; Lç, TB letra, He
eskribu, Ip jakilegua, SalabBN izkiribu, Hual libroxko). Josaphat, Ahiluden semea, zen ageriez kargutua. "A
commentariis". Dv 2 Sam 8, 16. Berekin zituen diru guziak eman ziozkan, bere eskuz egindako agiri baten
azpian. Lard 278. A. Santu Pio VII-garrenak 1803-ko Illbeltzaren 25-eko agiriaren birtutez eman zion
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
406