A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
agintzadun izango zana, aututeko eskatzen eutson. GMant LEItz 65. Zu izan guztien artean, betiko agintzadun
eta aipagarri. Or Aitork 47.
agintzaile (Hb ap. Lh), agintzale, aginzale (Hb ap. Lh), aginzaile, aintzaile (V-gip ap. Etxba Eib). 1. Jefe,
persona con autoridad, con mando. "Aintzallia, persona con autoridad o en algún cargo. Erriko aintzalle nausiña,
Alkate jauna" Etxba Eib. v. aginle. Bi lagun asi giñaden geron agintzalleen borondatez eta askoren gogo
santubak betetzeko. Aran SIgn I. Zan [Pilatos] Erromako / Aldi atako / Juduen Agiñzaillia. Canala Jesucristo 128
(ap. DRA) . --Asi!, esan zuan agintzalleak, eta gure gizaseme bikañ biak, bat batera, sartu zituzten beren
aizkorak zuaitz lodien biotzetaraño. Ag G 102. Etxe batean nagusi-etxekoandreak, nola bai dira etxeko jaun eta
agintzaleak, jarrita edo eseririk egotea dagokie. Inza Azalp 79. Jaungoikoa izan dedin gure jaun, gure jabe, gure
agintzale. Ib. 135.
(El) que manda, ordena (alguna cosa). Sortuzko gauza guzien egille ta antolatzaille, ez, ordea obenen
agintzaile. "Peccatorum autem tantum ordinator". Or Aitork 22.
aintzaile (V-gip ap. Etxba Eib). (Uso adj.). "En sentido peyorativo: mandón, persona a quien gusta mandar y
evidenciar autoridad. Orrualari aintzalle bat da uste bere bendian garala ostianguok" Etxba Eib. Agintzallea
zan etxean, baña kanpokoen aurrean ez eban geiegi sartu gura. Ag Kr 186. Zer bersoberriak alkatiari,
etxekoandre agintzalleari. ADonostia Itzald II 29.
Jaun Jaungoiko agintzallea, urrikaltsu ba biotzbera, sufritzallea ta erruki askokoa. "Dominator Domine
Deus". Ur Ex 34, 6.
2. (SP, Hb ap. Lh, Dv), agintzale, aginzale (Hb ap. Lh). (El) que promete. Eta hortan gure agiñtzailleari /
batek baderro. "De façon qu'à notre prometteur l'un dit". Gy 286. Ongilleak baño agintzaille utsak, eskar
gaiztodun gutxigo egiñ oi ditu. Ayerb EEs 1913, 188. Agintzaile zintzo Orrek. "Promissor". Or Aitork 215.
Agintzale ona, egintzale txarra (AN-ulz). 'Asko agindu (itzeman) bai, baña ez bete'. Inza EsZarr 1100.
3. "Ofrecedor, [...] agintzallea" Lar.
agintzaldi. Reinado, mandato, imperio. Aldia: Romaren agintzaldian, agimenduna Octavius Augustus zala.
"Imperio Romano". Arriaga Lekob 5. Jesukristoren gizarteko agintzaldia baieztuta legoke. JBDei 1919, 161.
Kristoren agintzaldia geron artera eldu dala. Ib. 166. Agintari ankerrak agintzaldi laburra dute. Goen Y 1934,
103. Tiberio Kaisar-en agintzaldiko amabosgarren urtean. Ker EMeza 36 (ap. DRA).
agintzale. v. agintzaile, aginzale.
agintzaleki. v. aginzaleki.
1 agintzari (Izt 67v, Dv (V)), agintsari (Izt 67v). Promesa. "Legados, mandas" Izt 67v. Egiten jakuez
[santubai] agintzarijak Jaungoikuaren izenian. fB Ic I 129. Eukijagazko aginzarijak ta limosnak eginda,
gainerakua umiai zor deutsee. fB Ic II 141. Etzan bigundu zalduna, / izanik len ain biguna, / berba guztiak / ta
agintsariak / urtu zirean, ai. Azc PB 162 (in Ur PoBasc 270 agintzariyak). Ezpada deitu egiozu bigarrenari,
irugarrenari, eta egin egioezuz eskintsari eta agintsari bardiñak. Itz Azald 109. Erleak kurumiñoari: Udan
brunbrun, neguan agintzaria (promesa)? Esaiozu etxian eztagola iñor, Teresa. EEs 1915, 127. Jesukristoren
agintzariak jadetsi daikeguzan. KIkV 51 (KIkG 34 aginduak). Zuek, barriz, anaiok, Agintzariaren seme zaree,
Isaak lez. Ker Gal 4, 28. Ez dau Jaunak bere agintzaria luzatzen. Ker 2 Petr 3, 9 (IBk, IBe agintzari; TB
agintza).
2 agintzari (vEys (G), VocCB, H). "Chef, commandant" vEys. "Jefe caudillo, el que manda o gobierna"
VocCB (s.v. agintaria). "Commandant, chef" H. Arako Combes [...] Franziako agintzari zala. Eguzk LEItz
126.
agintzatsu. "Faiseur de promesses" Dv.
agintzatu. Ordenar, mandar. v. agindu. Nik Pedro zu, Mariari, arzen zaitut neure emaztetzat
esposatzat Erromako eleiza santuak aginzatzen deuen bezala. (Tolosa, 1557). TAV 3.2.6. Nik Domingo arzen
zaitut zuri Katherina neure emaztezat eta ematen drauzut neure fedea eliza sanduak aginzatzen du[en] bekala.
Lege guztiaz eta fede guztiaz. (1560; aunque los hechos suceden en Azpeitia, el texto, que refleja probablemente
el habla del escribano, es claramente alto-navarro). FLV 1992, 66.
agintzausle. (El) que incumple un mandato. Agintzen diet nere erabaki au egin eta bete dezatela [...].
Ontan zabar, bigurri ta agintz-ausle izan ba-ditez, beren kaltez bide ta neurri gogorrak artuko dirala jakin
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
403