A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
agintedun. Gobernante, que tiene el poder. v. agintari. Bere kaltez (contra) jeiki izandu dira bakaldunak,
lenendariak, agitendunak. J.M. Tolosa EEs 1913, 161s. Agintedunak azpikeri deungearen gaztigua izango
lutekenean. Zink Crit 38. Agintedunak erausten ditu beren yauralkitik ta apalak goratzen. Ir YKBiz 9s. Lenago
uri-agintedunak elizalegeak betearazten ebezan. A EY I 208. Lai il zan ezkero, agintedun zerau ziñala ikusi
zuneko. Zait Sof 78. Nork yasango lituke [...] agintedunen geiegikeriak? Amez Hamlet 85. Eta erakustunari ta
agintedunari ernai nindagon. Or Aitork 297. Gernikeko batzarretan Ipiñeburuko agintedunek euren yezarlekue
eudiela. Akes Ipiñ 7. Erri bakoitzetako agintedunak. Zait Plat 130. Kerubin eta Serafin, Apostoluak garbi
dion beste auekin: Iaun, Nagusi, Agintedun. "Eta quae apostolus distincte ait: sedes, dominationes, principatus,
potestates". Or Aitork 534.
agintegabe (H). 1. Debilidad. Argaltasunak edo aginte gabeak dakar aldi txaarra, ta gero eriotza ezaguna.
Mg CC 219.
2. Débil. Arkitzen zan Leoi jauna zaarraz gañetik gaixoa, argala ta aginte gabea. VMg 17.
agintegabetu (H), agintebagatu. Debilitarse, quedarse sin fuerzas. Argaldu ta agintebagatuten da
pekaturako leia, guraria edo makurtasuna. CrIc 137. Korputza janari gabe argaltzen ta aginte gabetzen da. Mg
CC 219.
agintekuntza. Poder. Diokleziano berriz malsurra, antustetsua, agintekunzaren arduratia, galbidez, bizioz
josirik. J.M. Tolosa EEs 1913, 179. Bakalderriko agintekuntzaz 284garren urtean jabetu zan Diokleziano. Id. ib.
208.
agintera, aginduera (Izt 56r). Modo de gobierno. "Gobierno" Izt 56r. Leengo agintariak aginte-aulkietatik
uzkaili zituan itxuslakundearen ondoren, beste agintera leunagoa ekarrela boltxebitarrak uste bear. TAg GaGo
87.
haginteri. "Aginteri, dentera" Bera app.
haginteria. Dentadura, conjunto de dientes. Bizkaian barriz ortza esanaz ezta agin bat edo beste adituten,
goiko edo beeko aginteria baiño. A Ezale 1897, 165n.
aginterri. Reino, imperio. Itsasoko zabaldietan barna, ikusi diat Melindaren aginterria. Or Mi 94. Ez dula
Zure aginterriko burubidea naasten, ez gaiñenean ez azpienean. "Ordinem imperii tui". Or Aitork 348. Nire
erregiña, zazpi barrube daukazan egoitzean bizi da; ta zazpi aginterriak balio eben aiña ordaindu bear izan zan
arek daroan bitxia. Olerti 1959, 41. Saturn-en aginterria. Ibiñ Virgil 49. Aginterriaren urre-aroa. Ib. 44.
aginteta. v. agintze.
agintizkira. "Rescripto, orden, mandato del príncipe" Lar.
hagintopo (G ap. A, que cita el msLond; a- Lar, Añ (G), Hb ap. Lh, H). "Quixada, agintopoa" Lar (tbn. Añ).
"Maxilaire" Lh.
agintsari. v. 1 agintzari.
hagintxikatu (V ap. A, que cita el msLond; Añ (V)). "Roer, (V) agintxikatu" Añ. v. ortxikatu.
agintza. Tr. En la acepción de 'promesa' --la más utilizada-- se documenta en textos septentrionales no
suletinos, extendiéndose su uso en el s. XIX a escritores meridionales. Por el contrario, en las acepciones de
'poder' y 'mandato' su uso se limita a la tradición meridional (ya desde RS). En DFrec hay 8 ejs.
1. Poder, autoridad. Ezkonzea ta aginzea zerurean jatorguz. "Mando". RS 232. Deabruaren eskuperik eta
bere agintza gogor gogaikarririk [...] aterata. Añ EL 2 3 (EL 1 2 agintaritza). Eta besteri emon gura baga euren
[exerzituen] mende edo aginzia. Astar II V. Zeru eta lurrean / neuk daukat agintza. AB AmaE 357. Jaungoikoak
Beriak gattuzala adierazoteko, ez agintza beterik ez altasun osorik eztauskula emoten ederto atzaldubaz. Otx
153. Errusiko agintariak euren onaren billa dabiltz: dauken jaurkera edo agintzeari eutsi nai dautse. Eguzk
GizAuz 136. Agintzaren gosez. Zait Sof 68. Bere agintza ez galtzearren / galtzen dau [aundi-zaleak] gizontasuna.
BEnb NereA 167.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
401