A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
guztiren menpeko. IBk 1 Petr 2, 13 (Ker giza-agintaritza; Lç gobernamendu humano, IBe giza aginte).
- AGINTARITZAPEAN. (Precedido de gen.). Bajo el poder (de), bajo la autoridad (de). Herri hau,
soldadotzaren agintaritza pean geratzen da. Arti Tobera 275.
- BIGARREN AGINTARITZA. Cargo de segundo de a bordo. Senar-emaste biok euken Ariston eritxon seme
bat [...] pillotukuntzea ikasi [...] da pillotu edo bigarren agintaritzarako eskubidea eukana. Echta Jos 166.
agintarizko. Mando, poder. v. agintaritza. Bere mutil guzien agintarizkoa Valde-Espinari eman zion. Or
SCruz 117. Ta Lizarragak berak, agintarizkoa utzi nai ta esan zion Erregeari: "Santa Kruz edo Lizarraga,
bietan bat". Ib. 111.
agintasun. "Autorité (Mg)" H.
agintatu (V ap. A (-au); Añ (V), Izt 61v). Gobernar, reinar. "Reinar, (c.) agintatu, erreinatu" Añ. Beste erri
askotan / yaretxi-arren au / eztau iños gurêtan / kanpokok agintau. Zav Fab RIEV 1907, 92. Zugaz beti egon eta
agintau ta bizitearren. Ur Bisit 53. [Elexak] erreñau eta agintau dagiyala itsaso batetik bestera. Ur BulaAl 56.
Jaungoikoak agintau dagiala gure ariman emen lurrean graziagaz eta gero emon daigula zoriona. Itz Azald 65.
Angeruen eta santuen ganean agintauagaz. Ib. 68.
agintaulki, aginte-aulki. Trono. Itxaserrietako umien arrena [...] Jaunaren agintaulkira (trono) zuzen
zuzen doiala uste dot nik. Ag Kr 15. Eta oinpean bertan Gipuzkoa ederra Euskalerriko mendien bakaldunaren
agintaulkitzat bezela. EEs 1924, 238. Leengo agintariak aginte-aulkietatik uzkaili zituan. TAg GaGo 87.
aginte (Gc ap. A; Añ (V), Izt 70v, H), ainte. 1. Mando, autoridad, poder. "Imperio" Añ.
Tr. Documentado exclusivamente en la tradición meridional desde Lazarraga (cf. además agintean en el
Cantar de Bretaña). En DFrec hay 101 ejs. de aginte.
Orain dator fraile malmaz arro bat, / atxakiz arturika bisitea, / oñagaz dakarrela agintea. Lazarraga (B)
1182vb. Poncio Pilatosen agintearen (edo poderioaren) azpian. OA 3. Padezitu zuan Ponzio Pilatosen
agintearen azpian. Iraz 4. Nok dauka konfirmazinoeko Sakramentuba emoteko agintia edo indarra? CrIc 134.
Padezitu zuen Ponzio Pilatosen agintearen bean. Mg PAb 161. Ezta naturalezazko erreinu edo aginte edo
eskubide ori Aita gurean eskatzen deguna. Gco I 414. Etxeko agintea eta ondasunak artu naiez. AA II 66. Erriko
agintearekin edo karguarekin egon zeran bitartean. Ib. 123. Griña ta pasioak [...] ez oi dira izan berdiñak
indarretan ta agintean. AA III 624. Baina euren aginte ta eskubide guztia ez da iragoten luurreko gauzetati. fB
Ic III 293. Zugan aginte geiago euki ta geien azpian zauzkazan izkune gaiztoari. Añ EL 2 82s. Jaungoikoaren
Semeak dadukala aintea lurrean pekatuak barkatzeko. Oteiza Lc 5, 24 (Lç authoritate, He, TB bothere, Dv ahal,
Brunet nausitasun, Ol, Or, Ker, IBk eskubide, Leon esku, IBe ahalmen). Esauk [...] aginte andia zeukan. Lard
41. Bere bi seme Faselo eta Herodes Jerusalengo eta Galileako agintean ipiñi zituen. Ib. 355. Aginte-naiez
biotza beteta zeukan. Ib. 132. Gubernutar ta aginte-gauza guziak izkuntza ofizialean edo erresuma osokoan
tratatzea. Aran SIgn 208. Zer serbitzen dizute orañ zuen esku eta aginte eta jakite andiak? Arr May 21.
(s. XX). Oraiñdiño lau egun ezta Sagastak agintea itzi dabelata... Ag Kr 146. Zerbaiten agintea zutenak
beintzat, berdiñ samarrak ziran, kristau otzak. Ag G 121. Orra zenbatekoa den zeruko Erregiñaren agintea eta
egitea! Goñi 45. Jabetu zan indarrez Españako aginte aretzaz. TAg Uzt 173. Zer gerta ote liteke an, Buruxkilak
agintea uztearekin? Or QA 85. Aginte guztia kendu zien gobernuak [aitonsemeei]. Mde Pr 254. Agintea bere
esku baitzegon. Etxde JJ 41. Andreak agintea / badauka etxian. And AUzta 133s. Agintari ta oien aginte guztien
bilduma edo mordoari, izen abstraktu batekin Boterea (Agintea) deitu izan zaio. Vill Jaink 186. Persitarrek
agintea galdu zuteneko. Zait Plat 31. Gabaren agintea lurraz jabetzera zetorren. NEtx LBB 14. Jakintza hori ez
du aginte goseak ekarri, jakin goseak baino. MIH 339. De Rijk-ek "Aux Movement" deitu duen erregelak orain
baino eremu zabalagoan zuen aginte. MEIG VI 155.
v. tbn. Echag 104. Bv AsL 71. SMitx Aranz 71. Basarri 109.
2. (Izt 96v, Dv, H (V)), agite (Añ). Mandamiento, orden. "Mandamiento" Añ. "Commandement" H. v. aginde,
agindu, manu.
Tr. En esta acepción parece desaparecer a principios del s. XX.
--Nork onesten du Jainkoa? --Aren aginteak gordetzen dituenak. CatBurg 27. Badakite bada orrelako
aginteak eskatzea ta erakartea dala goitikan bera gure fueroa austea. Lar Fueros 227. Aren Aginteak
gordetzean. Cb Eg I 41. Esaitzu, Jainkoak Israeldarrai Sinaiko mendian eman zizten aginte, manu edo
mandamentuak. Ub 28. Aginte salbagarriakin. Gco I 406. Berri au guri emateko utzi zizkigun jaunak bere amar
Aginteak. AA I 6. Munduaren asieratik [...] etzan izan letraz ezarritako lege eta Aginterik. AA II 40. Ematen
zituala Errege Jaunak txit ontzat, aginte ta zer-egin andietarako, bere eginkizunak ala aginduta, izendatzen
zituan gizonak. Izt C 507. Bere legeko amar aginte santuak bat-banaka esan zituen. Lard 77. [Faraonen] aginte
gogor au etzuten emagiñak egin nai izan. Ib. 64. Ura joanik kanpora aitaren agintea betetzera. Ur Gen 27, 5
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
399