A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Bidebagakeriak dirala-ta, agintari nagosiak neurri estu gogorrak ezarri ditue politika bizitzan, gizarte-arazoan.
Erkiag BatB 149.
- AGINTARI-ORDE. Lugarteniente. Meza entzuten ari zan bere agintari-orde Jose Mari Orberekin. Or
SCruz 128.
- AGINTARI-ORDEKO. Jefe inferior. Etxalde ta bazterrak zelan landu ta erabilli adierazteko, agintariak
arau ta legeak emongo leukiez: agintari ordekoak lege orreik bete azoteko ardurea eukiko leukie. Eguzk GizAuz
123.
- BAKAR-AGINTARI. Dictador. Primo de Rivera bakar-agintaria jabetu zan indarrez Españako
agintearetzaz. TAg Uzt 173.
- BIGARREN AGINTARI. Segundo de a bordo. Agertu jakan eretia, Bilbon egoan itxasontzi baten, pillotu
edo bigarren agintari joateko. Echta Jos 201. Kapitan edo ontzi-buruak, arpegi emoeban bigarren agintarien
alde. Ib. 271.
agintarialdi. Gobierno. Ogei ta amar andikien iauraldia (agintari-aldia) erori zaneko, errizaleak gertatu
ziran agintari. Zait Plat 10.
agintarigo. Cargo de gobernante. Nortzuk ziran erriko nagusitxuak? [...] Nortzuk, batzuk aragirako daben
garramurea lez, agintarigoa maite dabenak? Erkiag BatB 66.
agintarikoi. "Imperativo" Lar.
agintaritasun (Añ (V), H). Poder, autoridad. "Imperio" Añ. "Autorité" H. Berori da [...] Aita Santuaren
agintaritasun denporazkoaren lapurreta sakrilejiotsua Erroman egin ebana. Itz Azald 55. Bere asmua da,
Jaungoikoari zor jakon adorazinoa eta agintaritasun egiazko guztia mundu onetatik guztiz kendu. Ib. 213.
Irakasten dabena erreñua dala agintaritasun eta eskubide guztiaren iturri bakarra. Ib. 52. --Zeintzuk dira arako
doteak, zeintzukaz edertu eta jantzi eban Jesukristok bere Eleizea? --Iru: agintaritasuna, utsik-egin-ezintasuna
eta engañau-ezintasuna. Ib. 46.
Erreñuko agintaritasun liberalak diran guztiak dira Eleizearen arerioak? Itz Azald 211. Eleizearen arerioa
dan erreñuko agintaritasunaren beian bizi gareanean. Ib. 211.
agintaritu. Hacerse dueño. Laketu eztaiala bekatuak gugan agintaritutea. Añ MisE 109.
agintaritza (V; Añ, Izt 17r, Dv, H). Ref.: A; Iz ArOñ (agíntaritzaia). Poder, autoridad, dominio. "Autoridad",
"dominio", "reinado", "imperio", "potestad" &c. Añ. "Commandement, qualité de chef" Dv. "Autorité" H.
"Mando supremo" A, que cita a Mg y Ur. Cf. HERRI-AGINTARITZA.
Tr. Documentado exclusivamente en la tradición meridional. En DFrec hay 19 ejs.
Inoren aginduko ez izatea edo agintaritzia. CrIc 10. Erromako agintaritziak badauka bake ta iraupena bere
arma-gizon askotan. Mg PAb 207. Aterarik deabruaren azpitik ta bere agintaritza gogor gogaikarritik. Añ EL 1
2. Nai daben guztia egiteko eskubidea ta agintaritza emoten deutsala. Añ MisE 133. Ez ebala berak biar, ez
jakitunik, ez aberatsik, ez entzute ta agintaritza andikorik. JJMg BasEsc 37. Arzobispau onetako Agintairitziaren
Nagusi eta Aozdar edo Bokalei. "Al Presidente y Vocales de la Gobernación de mi Arzobispado". VMg RIEV
1934, 680. Gipuzkoako Korrejidorea, Ondarribiko alkatea [...], beren agintaritzako zigor jasoakin ibilli oi ziran.
Izt C 123s. Zelako gurari ta garra daukazun orain ikusteko zeure burua eskubide ta agintaritza andijakaz! Ur
MarIl 19s. Nagosijagoak edadien, onran eta agintaritzan. Ur CatArrig 80. Juda guziko agintaritza Antipatrok
iritsi zuen. Lard 355. Eta gañera Erreinuko agintaritza goitu bat bertatik eman zion. Ib. 320. Adabaldok
prankotarren artean eukan eskubide ta agintaritza danakaz. Ag AL 150. Gitxitan dauko Jaungoikoaren
agintaritza nagusia. Itz Azald 79.
(s. XX). Jaungoikoaren [...] itxasoetako agintaritza ta etorkirik oneneko jaubetasuna autortuteuen. Ag Kr
207. Mundakako agintaritzea daukanai esan Josetxogaz igaro direan jazoera guztiak. Echta Jos 20. Ontzi baten
agintaritzan dabillena. Ib. 223. Agintaritza eta berak zakartzien pezetak galdu bear zituela. Goñi 90. Orregatik
Maximiano Erkules egin zuan [Dioklezianok] agintaritzako lagunkide. J.M. Tolosa EEs 1913, 208. Españan
godotarren agintaritza zuzitu. Zink Crit 66. Gixonak edozetan aginttaritzea euki. Otx 46. Orduan langilleen
agintaritza, obeto esateko, langilleen nauskeria etorriko da. Eguzk GizAuz 64. Bein agintaritzan jarri ezkero,
nok kendu? Ib. 110. Uri askok, bata-besteaz alkartu ta guztientzat agintaritza bat ipiñiaz, estadua egin daroe. Ib.
95. Bere agintaritzako eskubideari bear bezela eutsi izan balio. Etxde JJ 40. Kako-mako biurriz agintaritzaren
iabe bilakatu zan. Zait Plat 16. Errien agintaritzak (botereak) eztute sekula iturburu garbirik izan. Vill Jaink
177. Agintaritzarik nai ez dauan talde ausartari. Erkiag BatB 191. Agintaritzaren gallurrean natxegon. MAtx
Gazt 33. Alakoa eztute makurtuko ez erriak eman agintaritzak, ez erregeen purpurak. Ibiñ Virgil 92. Eman
bezait ugarteko agintaritza. "Gobierno". Berron Kijote 115. Jaunaren maitasunez, zaudete giza agintaritza
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
398