A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
24. Eta ondo eritxi deutse / bardintasunari, / alan eztalako inor / izango agintari. Azc PB 332.
(s. XX). Txalopako agintari, buru edo patroia. Ag Kr 21n. Atsoak eta apaizak dira gaur agintari, baño
egunen batean... Ag G 338. Lapurren artian iñun baño agintari-biar geiago ixaten da. Kk Ab I 116. Santakrutz
gizaajua Aramayonara preso ta gu ainttai gabe al-tzunak al-tzun lekura an jon giñan bakotxa bee aiekatik (ANgip).
AEF 1924, 11. Bakalderriko (erreñuko) aginddari, zaldun eta andera andikijak eldu ziran bertara. Altuna
74. Ez dukete Tolosako buruzagien egoitzek hango agintarienen larderiazko harrokeria. JE Ber 45. Alkatea
agintari jantzian, ginbail-luze, zigor ta guzi. Lab EEguna 111. Isla artako langintza edo industri guztiari lurra
yo-arazi zioten Londongo agintari ankerrak. Ldi IL 167. Errudun egin zuten Gipuzkoako epaitegiko agintariak
eta Bergarako espetxean baitu zuten. Etxde AlosT 83. Agintariak artuak dauzkate neurriak nekazari-gaietan.
Munita 94s. Oraingo agintariek euskaldunekin darabilten joeraz. Mde Pr 54 (v. tbn. HaurB 65). Agintari lez
zure indarra / ikusi dot ezer eza. BEnb NereA 165. Afaldu zuten poliziak eta Soziedadeko agintariak Restaurant
famatu batean. Izeta DirG 48. Eladetarren artean andikiak izan zenituen agintari, iaun eta nagusi. Zait Plat 113.
Gizartea agintari gabe ezin bizi diteke. Vill Jaink 186. Agintari liberalak ikusi bearko dabe, azpikoen indarra ta
batasuna. Erkiag BatB 147. Erran zautaten nik ez naukala kantatzerik; agintariek debekatzen zautatela. Xa Odol
267. Onik aterako ahal luke euskara agintarien laguntzak? MIH 132.
v. tbn. Zuzaeta 136. CrIc 88. VMg 5. JJMg BasEsc 32. Zav Fab RIEV 1907, 538. Echag 223. It Fab 61. Zab
Gabon 94. Sor AKaik 130. Bv AsL 211. Itz Azald 211. Goñi 59. Echta Jos 106. Urruz Zer 111. A Ardi 59. Ill
Testim 23 (13 agintai). Arrantz 145. GMant LEItz 62. KIkV 67. KIkG 53. ArgiDL 88. Inza Azalp 122. Etxeg in
Muj PAm 28. Altuna 110. Tx B I 205. Or Mi I. Ir YKBiz 317. Eguzk GizAuz 139. TAg Uzt 85. SMitx Aranz 21.
Lek SClar 140. Akes Ipiñ 30. Basarri 47. Arti Tobera 268. And AUzta 154. Osk Kurl 157. Salav 93. Ibiñ Virgil
42. Alzola Atalak 47. Etxba Ibilt 456. NEtx LBB 286.
(Lar, Añ). (Ref. al emperador). Cf. Cb Eg III 331: "Enperadore edo munduaren agintari esan oi diranen
historiak". Cf. tbn. MIH 355 (hablando de Or Aitork): "Agintari ez da enperadore-ren ordain jatorra, ezta
jakinzale ere filosofo-rena". Erromako agintari edo Enperadoreak laguntzen ziola. Ub 57. Biak eraman zuen
martirioa, Neron agintari zala. Ib. 106. Bakizu zer esaten eban Constancio Agintarijak? fB Ic III 310. Naibaga
gogorrez bete eban Octaviano agintarija ezin menpetutiak Bizkaitarrak. Astar II VII. [Jesusen Kurutzea]
beragandu eban Heraklio agintariak. Itz Azald 12. Bertako agintari Moktezuma baztertu ta españatarrak
garailari urten ziranean. GMant LEItz 66. Arlesko dorreak, Agintarien bandera eraikitzen zutelarik. 'Des
empereurs'. Or Mi 132. Iulian Agintariaren egunetan. Or Aitork 192.
(No ref. a personas). Horduan Erroma zan Munduaren buru ta agintari. Ub 106. Ezta orain kontu ateratzea
besterik [...] nola oetakoren bat egiñ ditekean beste griña, ta pasioen buru ta agintari. AA III 627. Biotza
darabilt agintari. Ag G 293. Gizonagan buruak bear al du izan gaiñerakoen gidari, ala gorputzeko beste parteek
bear al dute buruaren agintari izan? Vill Jaink 91.
2. (SP), agindari (Lar, Hb ap. Lh). (El) que promete. "Agintaria, agintzaillea, prometteur, prometedor" SP.
"Prometedor" Lar.
3. (Lar, Añ). Ofrecedor.
II (Adj.). 1. "Mandón" Lar y Añ. Besteen iritziak ezesten dituzten jende agintariak, ugari ugariak dira
mundu huntan zoritxarrez. Osk Kurl 97.
2. Principal, capital. Orien artean [griña] bat nabarbenago, bizio agintari ta nagusiago, beste gaitz ta kalte
guztien buru, sustrai edo ondoa. Cb Eg I 11. Arik eta idoro ta goiartu artean bizio agintaria. Añ EL 1 15.
Urliaren griña ta pasiorik indartsuena ta agintariena izango da, egiñ dezagun kontu: andi ustea. AA III 630.
3. Gobernante, que gobierna. Jainkoak debekaturik dauka Prinizpe edo Buru agintari nagusien kontra
asaldatzea. Ub 119. Batzuetan aberatsak, jaun agintariak ta aidenagusiak daroez krutzerik nekezkoenak. Añ
LoraS 125. Errege ta gizon agintariak eztira beñere orrela iltzen! Ag G 359. Emengo Konde agintariari andik
Bilbotik esan zioten mutil oiek il egin bear zirala. And AUzta 64.
4. (No ref. a personas). Imperativo. Esan zion osabak, Patxik iñoiz entzun zuan abotsik agintari hotz eta
asarrenarekin. Osk Kurl 51.
- AGINTARI-LAGUN. Comandante. Agintari-lagun edo komandante bat. Ezale 1897, 175b. Nagositarikoa
edo agintari-laguna lurperatu eben. Ib. 175b.
- AGINTARI NAGUSI. Jefe superior, gobernante superior. Gura badeutsazubez biurtu Batzaarrari bere
bialkiñak, agintari nagusiari ['emperador'] zor deutsazuben mendetasuna. Mg PAb 210. Kastigauko dabee bere
agintari nausijak. fB Ic II 294. Tuy-ko Obispo eta Inkisizioko agintari nagusi izandakoaren ezurrak. Izt C 458.
Lelengo iru gizaldijetako Erromako agintari-nagusi guztijak. Ur MarIl 45. Putifar soldaduen agintari nagusiari
saldu zioten. Lard 51. Zeintzuk dira seta infernuko orren agintari nagusiak? Itz Azald 213. Agintari nagosiari
['capitán del barco'] eskatu eutsezan, ontzian egozan diruak, ta janari ta edari batzuk. Echta Jos 138. Gipuzkoako
soldaduen agintari nagusi Ceballos egiten zula. Or SCruz 123. Aurkeztu yakon agintari nagusiari. Kk Ab II 28.
Ango gizabatz ta errialde guztiak Moskou-ko agintari nagusien menpean dagozala obeto dirudi. Eguzk GizAuz
129. Obispoa zan, baño baita erri gizon bezela, lendakari edo agintari nagusi ere. Munita 32. Milandik, uri
artarako mintza-maisua eskatzen zioten Erromako Agintari nagusiari. "Ad praefectum urbis". Or Aitork 121.
Erregeak edo goiko agintari nausiek errieri zerga edo laguntasun andie eskatu eutsienen baten. Akes Ipiñ 26.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
397