A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Ker EMeza 625 (ap. DRA).
- AGINPIDEKO. Poderoso, (persona) con autoridad. Abarkadun gizonak menditarragoak, benatsuagoak,
patxadagokoak, gizaseme zar ta aginpidekoai begirune obean itz egiten dakitenak dira. Ag G 95.
- AGINPIDE-MAKILA. Vara de mando. Errege-makillea ez da Judagandik aldenduko, / ezta aren oiñartetik
aginpide-makillea be. Ker Gen 49, 10 (Ol aginte-makilla).
- AGINPIDE-ZARTA. Vara de mando. Alakoren batean, bere makillatxua edo aginpide-zartea gora jasota,
Perkain errizaiña asi zan erdian leku-egiten. Erkiag Arran 40.
aginpidedun, agipidedun. 1. Gobernante, (persona) con autoridad. Aitta zan gizon eder bat, Comandante
esaten jakan agipidedun gudularia. Echta Jos 355. Arratsaldeko ibildeun edo prosesiuan, bost ikustaldietik bata
Azpeitiko alkate jaunak irakurri zuen, au zan aginpidedunen eskeintzarena. JBDei 1919, 306. Inori minik egiten
eztautsan oituratxo au kentzeko, darda ganean eta lau orritan ipini ete dabez, bada, gure aginpidedunok,
Madrildiko agindu latz noraezekoak? A EEs 1916, 107. Goietako aginpidedunai ere oraintxe bigarren aldiz
euskaldunen esker ona yakinarazi nai diet. A Y 1934, 16.
2. Imperioso, autoritario (no ref. a personas). Gertu egoten ziran mutikuok, nagusiaren esanera, arek berba
gorrora esan ala ziñu aginpideduna egin egianean, guztiak arrika erasoteko. Erkiag BatB 38.
aginpidetsu. Poderoso. Gaur jaiotako Umetxoa errege baizen aundi ta aginpidetsu da. Ker EMeza 42 (ap.
DRA).
aginsari. 1. Premio. "Premio, [...] si se prometió" Añ. Izan gaitian duin Jesukristoren agin sariyen alkanzau
daigun Redentorien merezimentubakin Jangoikoen grazia. Zuzaeta 119 (tbn., con algunas variaciones, en EgOn
90 (ap. DRA)). Euskal itz iostaldietan irabaziriko aginsari, pozkarri ta bitezarrak. Ezale 1897, 253b.
2. "Promesa" Añ e Izt 98v. v. 1 agintzari.
aginta, abinta. Promesa. Mirelek abindu zion igande-arratsaldean biak alkarrekin joango zirala
eguraztera. Abinta orrek asko ta asko poztu zuan Martin. Anab Eusk 1930, 174.
agintaldi (Lar), agintealdi. Tiempo de mandato. "Pretura, pretoría, agintaldia" Lar. Tiberio Kaisar-en
agintealdiaren amaboskarren urtea zan. Ir YKBiz 38.
hagintara, haginta (S ap. Lrq). "(Litt. coup de dent), parole malicieuse et vindicative" Lrq.
agintari (V, G-goi; Lar, Añ, VocCB, Dv, H; -taari V-gip), agintai (V-ger), aintari (G-goi), aintai (G-to),
agindari (L; Hb ap. Lh, Etxba Eib). Ref.: A; Lh (agindari); Iz ArOñ (agíntaarixa); EAEL 39, 263.
I (Sust.). 1. Gobernante, jefe, persona con autoridad. "Superior, el que manda", "rector", "comandante", "xefe"
Lar y Añ. "General, en la milicia, gerrarien buruzagia, agintaria" Lar. "Amo", "cargo habiente" Añ. "El capataz
o jefe" Iz ArOñ. "Agindaria. Culto en Eibar, donde comúnmente se dice aintzallia" Etxba Eib.
Tr. Documentado en la tradición labortana desde el primer tercio del s. XVII. Hacia finales del s. XVIII
desaparece de los textos y posteriormente sólo hay algunos ejs. modernos (J. Etchepare, Mirande y Xalbador).
En la tradición meridional se documenta desde mediados del s. XVIII. La forma agindari sólo se documenta en
Altuna (aginddari). En DFrec hay 143 ejs. de agintari, todos meridionales.
Apostoluak agintari, laiekoak [barkhako] pasaier. EZ Man I 30. Zeruetako armadaren, Saindu agintariak. EZ
Man II 31. Iongoikoa, iguzkitzu arren erhi zaulhiak, / Agintariekin [= agintarien] manu konplitzeko guztiak. Ib.
134. Eta Aingiru guztien lehena, aitzindaria eta agintaria egin zen deabru, eta deabru guztien buruzagi, kidoin
eta kapitain. Ax 139 (V 92). Zein bizi baitzara mendez mende iaun eta agintari. Hm 165. Erlek-ere hautatzen
dute bere agintaria eta erregea. ES 142. Izanik infernuko prinzipe andia / Demonio guztien agintaria. Acto 168.
Arako gazte orrek agintari ta aberats bere burua ikusi zuenean. Cb Eg II 184. Behatzen zioela [abadesari] ber-
Agintariari bezala. Birjin 142. Zein agintarik agindu edo gobernatu zituan Israeldarrak? Ub 40. Kamilo agintari
edo buru ebeela Erromaarrak ingiratu zituben Faleriokuak. Mg PAb 217. Gurago izan eban bizitzia galdu [...]
bere Agintarija ukatu baño. Mg CO 175. Josue agintariaren adi-bidez sartu zirian sazerdoteak ibaira. Añ LoraS
6. Errietako agintari edo kargudunai. Gco I 434. Etzera arkitzen zentzurik ez duen guzien gañetik [...] etzera
arkitzen guzien jabe, ta agintari egiñik? AA III 372. Euskal-erri jaso oneetan ezdau inos illunaren Agintarijak
[...] pruturik artu. fB Ic I IV. D. Francisco Longa eta Anchia [...] Bilboko uriko armen agintarijari. Astar II III.
Ez alkaterik, ez alkateordekorik, ez amamerurik, eta ez oen eskubideakiko beste agintaririk. Izt C 228. Amon-en
kontra lenbizi arpegia agertu eta erasotzen asten zana, buru eta agintari izango zala. Lard 135. Erregiak,
agintarijak, jakitunak, zer balijo deutsue orain zeuen eskubide, indar, ta jakiturijak? Ur MarIl 12. Beren agintari
edo kapitanagana eraman zuten. Aran SIgn 42. Aita Santua Jaungoikoaren / urrengo agintariya. Xe 362. Plaga
berorrek gatxez bete dauz / otseiñ ta agintariak. AB AmaE 68. Andreak daruzkagu / nun-nai agintari. JanEd I
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 396
mende.