14.05.2013 Views

A-Amazur - Euskaltzaindia

A-Amazur - Euskaltzaindia

A-Amazur - Euskaltzaindia

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur<br />

eman zizten mandamendu edo agindeak. Ub 169. Utsa ta balio bagea da botoa, egiten danean Ebanjelioko<br />

aginde edo konsejuen kontra. Añ MisE 230. Errege Fedariak 1489-garren urtean ontzat emandako Donostiaren<br />

aginde anziñakoak debekatzen zuten besterik sartzea. "Ordenanzas antiguas". Izt C 146. Erregeren agindea<br />

etorri zitzaion igaro zedilla Asturiasa. Ib. 490. Argitara eman zuten, edo emateko moduan ifini zuten<br />

Probinziaren enkarguz beraren Fuero, lege eta agindeen bilguma berriztatua. Ib. 467. Atera zuten aginde bat,<br />

Jerusalengo uria paretaz itxitzea bakarrik debekatzen zuena. Lard 327. Amar mandamentu edo aginde hok.<br />

Legaz 7. Sugarretara botatzeko agindea onekiñ desegiñaz. Arr May 24. Erlijio estuaren aginde gogorrak<br />

gordeaz. Arr EE 1885b, 473. Fueroan diran lege eta aginderik berezienak [...], merkataritzari eta sal-erosiari<br />

dagozkienak dirala. Etxeg RIEV 1908, 113. Agintarian agindeak... zorrotzak izaten dirala. Ill Testim 23.<br />

2. (Lar, Añ). Promesa. "Promesa" Lar y Añ. "Manda, oferta" Añ. Israeldarren alde berritu zituan Jainkoak<br />

hoen gurasoai egindako eskeñi, aginde ta itzak. Ub 30. Aen gurasoai egindako eskeñiak ta agindeak, ta<br />

emanikako itzak. Ib. 70. Ongi jartzea gatikan nuben / egin Lezora promesa; / aginde ura etzalarikan / kunplitzen<br />

oso erraza. EE 1884a, 44.<br />

3. Poder, autoridad. "Almirante, itsasoan [...] agindea duena" Lar. "Imperio" Ib. Aginde edo podorio.<br />

CatOiq 523. Nork aien [enperadore jentilen] aginde, edo asiera eroa aien azken gaiztoarekin naiko luke? Cb Eg<br />

III 332.<br />

4. Imperio. Nork asiera eman zion Greziatar edo Griegoen aginde edo Inperioari? Ub 56. Baldin gertatzen<br />

bazan Erromatarrak garailari irtetea, Gipuzkoa izan zedilla Erromako Agindearen menpean. Izt C 263.<br />

Frantsez agindea lurreratzen da. "El Imperio francés se desmorona". Otag EE 1882c, 414.<br />

- AGINDE-EMAILE. "Preceptista, [...] aginde-emallea" Lar.<br />

- AGINDEKO. a) "Promissorio" Lar. b) (Precedido de gen.). Sometido a, que está bajo la autoridad de. D.<br />

Francisco de Echeveste [...] Txinaren agindeko Tunkingo Erregerengana Enbajadore joan izan zana. Izt C 498.<br />

Bere agindeko zaldidiarekin porrokatu izan zeban Konde de Mauriziorena. Ib. 479.<br />

- AGINDEPE. (Tras gen., con suf. local de decl., en sing.). "Acaudillar, bere eskupean, agindepean jendediaren<br />

bat [...] kidatu" Lar.<br />

- AGINDERA. (Precedido de gen.). Al mando de, bajo el mando de. Eskuadra txiki onek amabi karabeletan<br />

zeramazkien [...] Conde Bañoloren agindera. Izt C 436.<br />

- AGINDEZ. (Precedido de gen.). Por orden de, por mandato de. Iruñeko Obispo txoi argiaren agindez. Legaz<br />

tít.<br />

- AGINDEZKO. a) "Juramento [...] promisorio, agindezkoa" Lar y Añ. Baiezkoa, juramentu egiten bada<br />

iragoriko egia edo jazoerea; agindezkoa, juramendu egiten bada edo eskiniten bada, etorteko dagoan gauzea.<br />

Itz Azald 86.<br />

b) Obligatorio. Errukizko egite okin eta bertze holako egite onekin, dela agindezkoekin, dela<br />

oneraspenekoekin. Legaz 35.<br />

c) Imperativo. Orduan Jesusek agindezko itz-otsaz oju egin zuen. Arr Bearg 99.<br />

agindedun. "Preceptivo" Lar.<br />

agindei. Edicto. Eunte onek, Milango agindeia gogoratzen digu. J.M. Tolosa EEs 1913, 161. Milango<br />

Agindei gogoangarriya eman zuten biyak. Id. ib. 209s.<br />

agindeti. "Imperioso" Lar.<br />

agindetiro. "Imperiosamente" Lar.<br />

agindetsu. "Imperioso" Lar.<br />

agindu (V, G, AN; Lcc, Mic 7v, SP, Lar, Añ, Izt 70v, VocBN, Dv, H; aginddu V-m-gip, AN-5vill), aindu (Vgip,<br />

G, AN-larr-ulz; ainddu V-m-gip, AN-larr; ainddo AN-larr). Ref.: A; EI 301; Asp Leiz2 (ainyu); Iz ArOñ<br />

(aginddu); Etxba Eib (aindu); Elexp Berg (ainddu); Gte Erd 5 y 62.<br />

Tr. Algunos autores meridionales de la primera mitad del s. XX emplean abindu para ciertas acepciones (así<br />

Kirikiño, Otxolua o Anabitarte). Cf. Arriand Euzk 1935, 435: "La escuela renacentista ha conservado la forma<br />

aginddu para el concepto de 'mandar', y la ha modificado en abindu para el de 'prometer'". Hay aindu en<br />

Kirikiño, EusJok (26), JanEd II 122 y T. Etxebarria. En la tradición vizcaína la forma más usual de sust. vbal.<br />

con ines. es aginduten, aunque en los textos antiguos domina aginetan; así en Betolaza (junto a aginduetan),<br />

EgiaK, Capanaga (tbn. agintzen) y Arzadun. Hay además agintetan en Zavala e Iturzaeta. En DFrec hay 231 ejs.,<br />

todos ellos meridionales.<br />

I (Vb.). 1. Mandar, ordenar. "Mandar" Lcc y Mic 7v. "Mandón, aginzala, aginketan deuena" Lcc. "Manda de<br />

testamento, testamentuan emona, agindua" Ib. "Comandar" Lar y Añ. "Legar, hacer alguna manda en el<br />

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten<br />

mende.<br />

385

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!