A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
(litm. 'igualarse los dientes'). "Agiñak bardindduta daukat, quiere decir que la persona ya no se dejará engañar,
que no es un niño (a las ovejas se les cierra o completa la dentadura a los 4 años)" Iz ArOñ. "Ze uste dok pa?
Aspaldi bardindu jatazen neri agiñak gauza orrek sinisteko" Elexp Berg. Aginak bardindu ddakoz ta kontu
orregaz (V-ger-och). A EY III 307. Bost arrantzale jator egozan, gizon egiñak, garatuak, agiñak aspaldi
berdindutakoak. Erkiag Arran 14. Kozkondua edo agiñak bardindua zan edonorentzat. Erkiag BatB 19.
b) "Bardindu agiñak [...] (V-gip), poner las peras a cuarto, litm.: igualarle los dientes" A.
- HAGINAK ERAKUTSI. Mostrar los dientes (en señal de amenaza). "Mostrar los dientes, amenazar. Artzeko
zetsan guztiari, agiñak erakusten zetsazen" Etxba Eib. Makillaka banatu arren ugazabak, inziri illetazkuak
egingo ditu [txakurrak], ez baña jarki ta aginik erakutsi. Mg PAb 92. Gorrotoz aginak erakusten. fB Ic III 235.
Aitarren-seme altza bear gara danok, agiñak erakutsi bear deutsaguz arrotzari. Ag AL 125. Ortzak eta agiñak
erakutsiaz, amorruzko pitsa ta lerdea zeriola. Ag G 154. Eta Mari Piparmini agiñak erakutsiaz ola ekin zetsan
[Pernandok]. SM Zirik 50.
- HAGINAK ESTUTU. Apretar los dientes. Patxik, agiñak estutuaz ezpañetatikan odola ateratzeraño, esan
zuan birau izugarri bat. Apaol 100. Agiñak estutzea asko neban beragaz [surragaz] etxean geratzeko. Or Tormes
31. Kaltegillia baldin bazera / gero zuk kalte egiñak / begi txarrakin zu ikusita, / estutuko ditue agiñak. And
AUzta 151. Bildurraren bildurrez ta sukar antzaren oiñazepean, agiñak estututen ditu, amurruaren amurruz.
Erkiag BatB 190.
- HAGINAK EZARRI. Morder. Zuri agiñak ezarritzeko / zelan izan ez gogorik, / aspaldi (y) ontan ezpainuen
jan / aragi txuriyagorik? Lopategi Auspoa 67, 35.
- HAGINAK KOSKITU (V-och-m-gip ap. A), HAGINAK KAUSKITU (V-ple ap. A), HAGINAK OSKITU (Gto
ap. A). "Producirse dentera" A.
- HAGINAK ZABALIK. Mostrando los dientes (en señal de amenaza). Aren kurriskatara beste txerri guztiak
biltzen dira agiñak zabalik defenditzera. And AUzta 107.
- HAGIN-ARTATZAILE. "Hagin-arthazale, dentiste" Lh.
- HAGIN-ARTE. (En casos locales de decl., en sing.). (De, etc.) entre dientes. Cf. HAGIN-TARTE. Itxi
geldirik arkaitz-zuloetan bizi dan otsoari, bere agin-artean zatitua izan gura ezpadau prankotarrak. Ag AL 15.
Zelan egin dozu iges nire txakurren agin arterik? Otx 69. Alaxe aztakatzen du lurra, agoko jarriberria aginartean
karrazkatuz [...] zaldi eziberriak. TAg Uzt 229. Otsoaren agin-artetik buztana kendu-eziñik. Bilbao IpuiB
188. Azur biribil bat agin artean nasai lauskitu ostean [txakurrak]. Erkiag BatB 57.
(De, etc.) entre dientes (decir, etc.). Errezau egizu zer edo zer agin artian, ta eranzungo dot nik bere
aldodana igarriko ez deuskuben moduban. Mg PAb 57. Errezatu beozu Errosarioa [...] ta agin artean nastau
bagarik berbak. Añ EL 1 216. Bijua aztubagana, esan deijozan agin arteko murmurija moduko orazinoe batzuk.
Astar II 39. Arraioren bat agin-artian esanda jagi zan noz edo noz. Kk Ab I 103. Begiratu eutsan astiro eskuan
eroiazan untxiai, eta ziñoan agin artean. Kk Ab II 111. Agur motela dirautsa agin artean. Erkiag BatB 139.
Zeinbat galduten daben Aita gurea ez ondo errezeteaz, agin arte nastuz errezeteaz presaka, arinka, ganora gabe.
Añ MisE 16.
Arrokeriaz beterik, ezetz esateko dago Nikanor; baiña berba ori agin-artean gorde dau, ta onelan erantzuna
emon. Erkiag BatB 181.
- HAGIN-ATERAKAI. "Sacamuelas, el instrumento, aginsakaia, [...] aterakaia" Lar.
- HAGIN-ATERATZAILE (Lar; -athe- Dv, H; -zale Arch VocGr, VocB; -atarazallia det., V-gip ap. Etxba Eib).
Dentista. "Sacamuelas, [...] aginsakalea, ateratzallea" Lar. "Dentista" VocB. Kantia Irigoin hagin-atheratzale
gañean (1888). DRA. Bere bijotzeko ondoezak agertu eutsozan, agin-ataratzalle batek baño barriketa
geiagogaz. Kk Ab I 37. Auzoko Juanixio bialdu biarko det aldameneko agiñateratzalleari deitzera. EEs 1920,
178. Agin ataratzalliari agiñak miñik ez. Otx 32. --Oraindik min ematen al digu (aginak)? --Ez dakit; agiñakin
aginateratzallea gelditu zan. EgutAr 25-10-1956 (ap. DRA). Oraingoan Burt Lancaster da Wyatt Earp [...] eta
Kirk Douglas Holliday medikua edo hagin-ateratzailea. MEIG I 190.
- HAGIN-ATERATZE. Extracción de diente o muela. Geldi bedi alde batera zenbat kaskarreko, zenbat
sudur-auste, zenbat dubako agiñ-aterate izan zan ainbatutea. Ag Kr 176.
- HAGIN-BELAR (agin-bedar V-m ap. A Apend). "Unas hierbas para cerdos" A Apend. v. ESNE-BELAR.
- HAGINEAN IZAN. "Zer haginean den harendako! (BN-baig-lab, Sc), ¡qué rencor tiene contra aquél!" A. Cf.
supra (2).
- HAGINEKO MIN (V-gip, G-azp, AN-gip-5vill, B, BN-arb). Ref.: Etxba Eib; Gte Erd 5 y 221. Dolor de
muelas. "Bart, lua galdu dot agiñeko miñagaz" Etxba Eib. "Agiñeko m. [= 'dolor de una muela', opuesto a
aginetako m.] (V-gip, G-azp, AN-gip-5vill, BN-arb)" Gte Erd 221. v. HAGINETAKO MIN, HAGIN-MIN.
Neskatxa, nola agiñeko miñez egondu dan, orain lo dago. Iraola 41. Hagineko minarekin ihakinka zaudenak
handik badoatzi hortzez karraskan. JE Bur 191. O, agiñeko miñez ezin egon naiz! EEs 1920, 175. Gurean, iru
seme ta lau alabetaraño igoak gaituk. Zazpi ao, ta iñork agiñeko miñik ez. NEtx Nola 22. Agiñako miña
eukalako ez eban biar zan besteko gogor joten malluakaz. SM Zirik 69. Hori egin zuenak ez du hagineko minik.
Herr 9-5-1957 (ap. DRA). Baratzurie jo, oialeen bildu eta anka azpiin jarri, agineko miñe kentzeeko (G-goi).
Arin AEF 1980, 64. Ez dezagun behintzat larria eta hagineko mina bat direla uste izan. MEIG I 112.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
382