A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Canc. pop. ib. 371. Agiña ataratzera najoiak. SM Zirik 127. Orai hiru hagin baditiat aphaintzeko. JEtchep 99.
Aginak galdu dira erruz. Arti MaldanB 225. Agiñak eta ortzak banan banan eta urrengorik urrengo erauziaz.
Erkiag BatB 26. Hagin bat jalitzeko edo bertze holako afera seriosez. Larz Iru 82. Ez dukek gaixtoa, / haginak
lanpustean / haragi freskoa! Mattin 86.
(V; Lcc, Mic 6v, Añ (V), H), hain (añ- G-azp). Ref.: A; Iz ArOñ (agúra txiki); Etxba Eib; Holmer ApuntV;
EAEL 7; Elexp Berg. Diente en general. "Dientes, aginak, ortzak" Lcc. "Colmillo" Ib. "Agina llaman al diente y
lataagina a la muela" RG B 31. "Agúra txiki belendriñ, bost bizar da sei agiñ" Iz ArOñ. "Agiña, diente. Su sin.
ortza se usa poco en la significación de diente como pieza anatómica y mucho como instrumento de trabajo"
Etxba Eib. Cf. Lcc: "Dentera, aginan koskitua". v. hortz, HORTZ-HAGIN.
Tr. Propio de la tradición vizcaína, aunque tbn. se documentan ejs. en otros dialectos, sobre todo ref. a dientes
de animales (cf. infra).
Ene aginok ezin jan leie / aragi errebagea. Lazarraga 1196v. Ogi gogorrari, agin zorrotza. "A pan duro,
diente agudo". RS 539 (tbn. en O Pr 348). Loka jabilt agina ta gogoa dot arina. "Temblante me anda el diente".
Ib. 398. Aginak urrago, aideak baño. "Más cerca los dientes que los parientes". Ib. 138. Eskubagaz legez eruaten
dau janariya zatituteko eta eiyoteko aginen artera. Zuzaeta 88. Agiñak irriturik ta barreka egokan begira. Añ
GGero 250. Au emon eutskun ate bigaz itxita, aginakin ta ezpanakin barrututa. fB Ic II 183. Isten ez badeustazu,
aginekin ebagiko dot neure miina. fB Ic III 304. Dago ezpillu au txarto eginik, / ez deust erakusten aginik. Zav
Fab RIEV 1907, 95. [Hendaiak] izan ditu gizonak lehen haginekin / bakailau ekhartzeko herritar semekin. Hb
Esk 136. Odolak otzituta, belaunak ikaraka, / agiñak dardaraka iya amaiturik. AB AmaE 390. Baña agiñak
geroago eta azkarrago ditu [gure agure kaskalak]. Apaol 118s. Agin zuriak eta bardinak, / Guzarateko perlak
lez. Azc PB 122. Aurrean neukanari ukabilkada bategaz agiñak atera. Ag AL 81. Eta izango balitz [...] aginen
artian aurreko gaubeko ondarren bat geratu izan dana. Itz Azald 161.
(s. XX). Agiñak zuri zuri ta kiskur kiskur ulea. Ag Kr 82. Bildurren-bildurrez agiñak alkar joten ixan
daustela. Kk Ab I 66. Urteten eban etxetik agiñai zirika, ez tartean zerbait eukolako. Or Tormes 85. Basurdearen
antzera zittuzan agiñak, eta itz-egittian urten-urten egitten ekijozanez, lapikoren baten irakitten eragoioela
zirudijen. Otx 11. Agiñ aketsak estekiren bat / damurik baitu baztartzen... "Dientes embotados". Or Eus 161.
Arrokerizko itz gogorretan / agiñai kirrizka-otsa. BEnb NereA 236. Giza-matrail azurrek, euren agin da guzti,
urteten eudien. Akes Ipiñ 15. Haginekaz azkazalak ausikitzen zitualarik. Osk Kurl 106.
(H). (Ref. a los dientes de los animales). Zuloaren be artatik suge arrigarrizko asko lasterka zetozela, ta
beren agiñ, ta buztanakin, zuten indar guziaz biak tiraka beronz ondatu nai zituztela. Cb Eg II 158.
Rinozerosaren adarra, hartzaren aztaparra, lehonaren ahoa, tigroaren haginak. Egiat 266 (el ed. transcribe
hagüinak y da el significado de 'elderrak'). Txakurtzarrak, badakus urrineti bere, ez dazaubana, asiko jako
zaunkaz, ta gura leuke agiñen artian euki. Mg CO 106. Eztau ez lakain bat / ostu [azeriaren] aginak. Zav Fab
RIEV 1907, 533. Daukaz agiñak edo agin ordekuak. "Dientes" (hablando del arador de la sarna). Ur Dial 24 (It,
Dv, Ip (h)ortz). Ganaduba erostera doianian ondo begiratu biar da aginik falta daben. Ib. 94. [Lugartzak]
itxasokuak bezela ditu bi agiñ luze, bakoitza iru ortz txorrotxekiñ. Sor Bar 42. Eldu iakan zankora / txakurran
agiña. Azc PB 81. Murmur [txakur] bata, agiñak agirian bestea. A BeinB 69. Kimaz ere ez da gaizki [zaldia], /
onak ditu haginak. Etcham 67. Amurruz agin zorrotzak, / jan nairik ardi, bildotsak. Enb 146. Tximiñuari, agiñik
badagiriyo, urrun akiyo. Otx 30. An zegok karramarro; / atzi dezagun; / ez agiñez aurrez, / sabeletik bai. Ldi
UO 32s. Gose orrentzat bazkari / bildots zurijak yagozak / bedar ezian dantzari. / Metu egixak agiñak! Laux AB
57. Artzuloetan agiñak zorrozten diardue basakatuak, azeriak eta basatxakurrak. TAg Uzt 239. Zaunkaz
zeudelarik, agiñak ageri ta lerdea zeriotela. Mde Pr 101. [Katuak] sartu agiñak sama-saman. Bilbao IpuiB 197.
Bere aginekin eman zidan dolore [arrainak]. Arti MaldanB 192. Eta erbiak artu agiñetan eta txakurra ekarri
zidan. And AUzta 93. Erbiak arin dijoaz / txakur agiñen igesi. NEtx LBB 383.
(Fig.). Gozatuko duzu zoriz / zeure kolera mina, / bai hautsiko kolerari / bere zorrotz hagina. Hm 117.
Pekatuaren arraren agin zorrotzak iñoz zulotu bagakoa. Ur BulaAl 37. Ikusi ziozkan eriotzari agiñak begiz-begi.
TAg Uzt 39. Arrantzalearen untzia [...] kilinkolonka ibili dabil [...], leze sakonaren agin ta erpe-artean. Erkiag
Arran 116.
2. Rencor, inquina. Cf. HAGINEAN IZAN. Engoitik guziek badakigu Erlandek bethi baduela hagin handi
bat aphezen kontra. Elsb LehE 82.
3. "Zer hagina dian! (Sc), ¡qué diente tiene! se dice de uno que pide mucho dinero al querer vender" A. "Au
fig., prétention, toupet" Lrq.
4. (Vc ap. A; Dv, H). Mella en el corte de un instrumento. "Brèche, cassure au fil d'un couteau, rasoir, hache,
etc... (à cause de la ressemblance avec une dent)" H.
5. Diente de una rueda, etc. "El tronco mayor [en una ferrería] txurezko agiñakin, con sus dientes de madera" Iz
ArOñ (s.v. gabí-ardatza). Cf. HAGINETAN HARTZAILE.
- HAGIN-HAGINETAN. En todos los dientes, en plenos dientes. Itzelezko ostikadea agin-agiñetan emon, eta
luze itxi eban azeria, konorte barik ta aotik odola eriola. Bilbao IpuiB 129.
- HAGINAK ALATU. "Agiñak alatu (V-arr-oroz), producirse dentera" A.
- HAGINAK BERDINDU (a. bardindu V-ger-m-gip). Ref.: A; Iz ArOñ; Elexp Berg. a) Llegar a tener juicio
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
381