A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Goen Y 1934, 92.
2. Estandarte. Eskolumeak, irakasleak buruan izanik, aurretik agertoial edo lauburu bat gora jasota eroiela.
Erkiag Arran 163.
agertoki (Ort Voc (V-ger)). 1. Escenario. Gau atan biltokikoai, agertokiko (agertoki erderazko escena,
scène) ikuskizunak baino obeto gogoa bete eutsen burutasun onek. A Ezale 1897, 10b. Onetan iru txilin-ots jota
goratu eben agertokiko estalkia. A Txirrist 47. Jel-Batzokijak euki dagijezan antzerki egokijak euren agertoki
txikijetarako. EEs 1911, 115. Dantzaldi oiek ekus ditzazuten Atxabal jaunak --kaxa gañean ez baño bai emen
agertokian-- orain berealaxe egingo ditu. Eguzk RIEV 1927, 436. Igaro bezate agertokia ertz batetik bestera.
Lab EEguna 115. Agertokia txikia balitz, ezker-aldean kantoi-zati bat utzi bezate, etxeko sarrera-ate ta aterpeari
leku emateko lain. NEtx Antz 73. En DFrec hay tres ejs.
Lugar donde se desarrolla la acción representada. Agertokia Bermeoko Torronterua da. Ort Oroig 13.
Bigarren ekitaldia. Lenengo ekitaldiko agertoki bera. Lab EEguna 82.
(Fig.). Ta agertoki ezustekora bat azaldu ala, itzali egiten da bestea, berriz ez etortzeko. Belar artetik
datoz, belar artera doaz [xomorroak]. Txill Let 65. Itxasoa, giz-erailketa eta nausikerien agertoki bikain. Etxde
Itxas 14.
2. Lugar de una aparición. Txit pozturik Zeruetako Erregiña beuren lurrean agertu zalako, maneatu ziran
[...] eleiza txukun bat jasotzeko; baña ikusirik agertoki ura desegoki ta desberdintxoa zala, erabaki zuen gorago
[...] eleiz berria egitea. Ag EE 1895b, 133.
agertu (gral.; Ht VocGr, Lar, VocS 140, Añ, Izt 12v, Gèze, Dv, H), agirtu (Mic 5v), aiertu (AN-larr). Ref.: A;
Lrq; Asp Leiz2 (aiertu); Iz Als, ArOñ; Etxba Eib; Holmer ApuntV; Gte Erd 64 y 77; Elexp Berg.
Tr. La forma agirtu se encuentra en textos vizcaínos (RS, Barrutia y Arriandiaga (Act 7, 30)), alaveses
(Lazarraga y un sermón recogido en ETZ 143) y algún alto-navarro (CatUt ). Sólo hay un ej. de agartu (CatUlz).
En autores meridionales modernos se encuentran ejs. de ager usado como part.: así en Lizardi, Orixe, T. Agirre,
S. Mitxelena (Aranz 70), Basarri (41) y Gandiaga (Elorri 134). El rad. agert se encuentra en TB (Apoc 3, 18),
Laphitz (113) y Xalbador. Utilizan formas sintéticas Enbeita (109), Lauaxeta, Aitzol, Lizardi (UO 45), T.
Agirre, Zaitegi (Sof 181), N. Etxaniz (Antz 117), Txillardegi, B. Enbeita (NereA 97) y Onaindia (in Gazt MusIx
150). En DFrec hay 1293 ejs. de agertu.
I (Vb.). 1. (Aux. intrans.). Aparecer. "Asomar" Mic 5v. "Comparoir, paraître" Ht VocGr. "Aparecer",
"assomar", "parecer, aparecer", "aparecer, aparecerse" Lar y Añ. "Paraître" VocS. "Paraître, apparaître" VocBN.
"Apparaître" Gèze. "Apparaître, être clair, visible. [...] Ager zaite biar gure etxera, passez demain chez-nous" H.
"Eguna ta bat agerketan da, aparece con el día" Iz ArOñ. "Aparecer, dejarse ver, mostrarse" Etxba Eib.
Tr. Documentado desde Dechepare; es de uso gral.
Estalzeko ez izanen ehon ere lekhurik / agertzera nork eginen ordu hartan bathirik? E 57. Ogen oro publikoki
agerturen orduian. Ib. 35. Ezen ezta deus estalirik agerturen eztenik. Lç Mt 10, 26 (He, TB, Dv, Ur, Ip,
SalabBN, Echn, Hual, Samper, Or, IBk, IBe agertu; Leon argiratu, Ker agiri izan). Ager zekion Sinako mendiko
desertuan Iaunaren Aingerua. Lç Act 7, 30. Arren, agir zaitezke / zakuskedan leiotik. Lazarraga (B) 1204r.
Sekula barriz ezin neinde / zure aurrean agirtu. Ib. (B) 1179vb. Odol bear bagea, agirtuko da egia eurea.
"Descubrir se ha la tu verdad". RS 208. Unaiak aserra zitean, gaztak ager zitean. "Los vaqueros riñeron, los
quesos parecieron". RIs 81. Ager gaitezen aren aurrean. Ber Doc 116r. Lehenbizi agertzean [Antekristek] eztuke
ohorerik. EZ Man I 65. Berriz Sathanen puxantza agerturen. Ib. 72. Eta denborarekin batean hasi ziren hazi
biak, ona eta gaixtoa, agertzen. Ax 120 (V 79). Kanpoan ere itsutasun hura ager zedin amoreakgatik. Ib. 346 (V
230). Zerren [Zeru] aetan agertuten dan eta erakusten dan klaru [Iaungoikoa]. Cap 35. Hitz hori ilkhi da ene
ganik, nik egitera utzirik hori gertatzen da hainitz bihotzetako gogoeta ager ditezin gatik. SP Imit III 46, 3.
Amaren sabel saindutik / agertu zenean munduan / gorphutz batez bestiturik. Gç 73. Eta Eternalaren aingerua
agertu zitzaion su kharretan. Urt Ex 3, 2. Anima gloriosoa dibinidadearekin uniturik aruntz agertu zanean. OA
35. Jakinsunek agertu nahi dute eta zuhur fama ardietsi munduan. Ch I 2, 2. Agertu jakan bekatarien ama. Urqz
25. Gure zorren alde agertzen zaio [Jesus] egunoro bere Aitari. Mb JBDev 18. Orai, bai orai, naizena, agertu
naiz. He Gudu 157. Ona nun agirtu dan Belengo uria. Acto 109. Ala sarde! Eztok agirtu ene denpora guztian /
onelako gizon ederrik, gure Belengo mendian. Ib. 309. Ülhünpian gorderik egon diren gaizak agertüren dira.
Mst III 43, 2. Santuaren espiritu edo barrena agertzen bereala asi zan. Cb Just 91. Ez gaitezela ager, eskuak
hutsik, Yaunaren aitzinean. Lg II 115. Zenbat denboran egondu zan haen artean noizean bein agertuaz? Ub 95.
(s. XIX). Agertzen badire frunteran / bere musketak soin-gainetan. Monho 32. Korajerik balin badük / bertan
ager adi. Xarlem 1052. Orra nos agertuten natxatzun aspaldi onetan eskatuten zendubana emotera. Mg CO III.
Ene kúlpen borrón itsúsiak eztaitzen agértu Jangoikoaren begiétan. LE Ong 110v. Ni mundura agertu orduko.
AA III 570. Airean agertu den bezain sarri suntsitzen den lanho bati bezala. Dh 126. Agertu zan beriala keriz
baltz ta ikaragarri bat. JJMg BasEsc 190. Begira dagoala / ate-zirritutik, / agertzen zaio norbait / kanpoko
aldetik. It Fab 94s. Eta Ama agertu zan jantzirik ederrenakaz apaindurik. Ur MarIl 118. Gizon onen aurrean
agertzeko arpegirik etzuen. Lard 221. Hango leze beltzak, zeruak bezala distira lezake, Jaunaren begiko
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 369
mende.