A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
[...] ediren [...] alagrantzia oso bat Jinkuatan baizik. Mst III 16, 2. Huna philistindarren arrazoinamendua:
baldin behiak Israelgo bideari lothzen bazaizko, hortik ageriko da Israelgo Jainkoak zehatu gaituela. Lg I 258.
Emeti agiri da euren [Liburu santuen] bearra. Añ EL 2 4. Hitz hoitarik ageri da Yainkoa ganik heldu dela
apheztasuna. Hb Egia 107. Eskribitutako utsegitetatik agiri dan gisan. Aran SIgn 204n. Eta hortarik beretik
ageri da etsaiek berek ez zautela halere hari zoakon tokian. HU Aurp 115. Begitartearen akitutik ageri zen
etzela aitzineko gauetan lo handirik egina. JE Bur 131. Itz oietatik ageri da gizon aren siñestea etzala oso
sendoa. Ir YKBiz 248n. Ortatik ageri zaigu gure geldi-egon paketsu ua etzala alperrarena. Or QA 144. Egia da
[...] uharteetako Keltek ez zutela ezagutzen [...] Irlandako mitologiak ikertzetik ageri den araura. Mde Pr 188.
Gizonari ala gertatzen zaiola garbi dago, eta esan dugunetik agiri da. Vill Jaink 146. Hortarik ageri baita
Nafarra etzela [...] erresumaren etsaia. Ardoy SFran 65s.
v. tbn. Bp II 116. Dh 102. Jnn SBi 79. Arb Igand 60. Xa Odol 157. Mattin 53. Berron Kijote 62. Agiri: NEtx LBB
51.
Aurrean agiri degu Arantzazuko lenbiziko Ermita. NEtx Antz 54 (cf. infra (b)).
b) (BN-arb-lab, S; VocCB; agiri izan V-gip). Ref.: Iz ArOñ (agíri); Etxba Eib (agiri); Gte Erd 233; Elexp Berg
(agiri). (Trans.). Mostrar, notarse, hacerse patente (a alguien). "Como verbo activo trad. por declarar, manifestar"
VocCB. "Agíri dau, lo deja ver, lo muestra" Iz ArOñ. "Agiri dot ule zuririk?" Etxba Eib. "Ageri duzu ez nuzula
ezagutzen (BN-lab), ageri düzü hun zirela (BN-arb, S)" Gte Erd 233 (tal vez se trate de formas verbales
alocutivas).
Zeure aoan dozu agiri / an ez dozuna kilzarik. Lazarraga 1201r. Goiztarra ni, magaletan det agiri. RG A 51.
Ximinoak gora iganago eta uzkia ageriago. "Montre son cul". O Pr 481. Ageri dut erran gabe / nola dudan
arima. Arg DevB 199. Modestiaren kontrako burukoak edo kofiak dituztenak, edo bulharrak ageri dituztenak.
CatLav 247 (V 125). Ausaz galiziarren bat da gure zimaur zale au? Agiri deu, ongarri billa dabillenean. Lar DT
CCXVIII. Porrokaturik ezarri nizu / ageri dudan bezala. AstLas 24. Ortzak antxina juanak, oi utsak agiri
ditubala. Mg PAb 72. Bularrak, ta gorputzaren geiena agiri duela gizonen artean lotsarik kabe ibiltzen diran
aek. AA III 558. Iñauterian ageri dute / bertako kanta soñubak. Echag 115. Soñeko gorri zar urratuaren
zuloetatik zauriz eta odolez betetako aragi bizi-bizia agiri zuela. Lard 455. Begira zozu ongi heia gaitzik ageri
duenetz. Dv Lab 227. Gezurrak ageri ditu beharriak, ez du nihor enganatzen. Hb Egia 89. Kamixa agiri zuala.
PE 44. Farra arpegietan / zutela ageri. JanEd I 108. Erakusten daut; ageri du kanibet sista bat hetsia. HU Aurp
185. Beren esakera guztiak egitzat artu izaten eztireana, ezizenak berak agiri dau. A BGuzur 114.
(s. XX). Begiratu beio, ama, ara nola biatzak agiri dituan. Ag G 29. Halako berinazko punpulatto batzu,
barnean ageri zutenak hari beltx mehe bihurdikatu bat. JE Bur 72. Parrirria ezpainetan ta begietan poza ageri
zituela, auxe esan zigun. A Ardi 122. Galduen gorputzak [...] betiko ezaungarri illuna ezarririk agiriko dute.
Inza Azalp 111. Besanga igarren artetik ala ere kimu gazte bat agiri du. Mok 21. Baionetak ageri zitutela. Or
SCruz 79s (Eus 224 agiri). Soinekoen artetik izigarrizko ile luzeak ageri zituen. Barb Leg 129. Ondo agiri dozu
zuk, [...] ergeltzar andi bat baño etzareana! Otx 173. Arpegian agiri du bere barruko arripena. NEtx Antz 48.
Ageri du zaharra dela. Zerb Azk 26. Sinisten ziola agiri zuen. Mde HaurB 22 (Pr 268 ageri). Bost beatzen ikatzaztarna
beltza ederki agiri zuala. Anab Poli 40 (25 ageri). Ondo baiño obeto agiri dau zein barruraiño daukon
sartuta. Vill in Bilbao IpuiB 7. Kurritzean ageri zuen xuxen egoiteko indar poxi bat egiten zuela. JEtchep 97.
Aren atzean jartzen ziran burua bakarrik agiri zutela. Salav 94. Nola izan zeikian benetakua agiri gura eban
oztasun aura. Etxba Ibilt 458. Bainan ageri zuen gogoa beste nunbait zuela. Ardoy SFran 253. Illagi-kozkorrak
zirala ageri izan ez balute. Berron Kijote 173. Seinale ezagunak ageri ditu maitasunak Oihenartengan. MIH
246.
v. tbn. ECocin 14. Alz Bern 60. Ox 196. Etxde JJ 34. Ugalde Iltz 28. Larz Iru 66. Ibiñ Virgil 31.
(Con ablativo). Hitzetatik agiri dezu nola dizekan zure biotzari. Lar, carta a Mb 277. Auxe duzu onena,
tankera ta ezkaten argitasunetik ageri du. Ibiñ Virgil 109. Xahartzen ari zen. Hori biloetarik ere ageri zuen.
Ardoy SFran 242.
- AGERIKO (AN, L ap. A; Dv; agiriko V, G ap. A). Manifiesto, público, aparente. "Ez du ageriko onthasunik, il
n'a pas de biens apparents. Ageriko zorrak, les dettes connues" Dv. v. AGERIZKO.
Tr. Documentado exclusivamente en la tradición meridional, a partir de finales del s. XVIII.
Agiriko Buruba da Aita Santu Erromakua. CrIc 27. Espirituko penitenziari lagundu bear diola azaleko edo
agiriko penitenziak. Mg CC 143. Danza agirikuak. Mg CO 137. Konfesio agirikoaren usadioa. AA III 525.
Agiriko olgeetaak [...] eragotzita dagoz domeeka ta jai osuetan. fB Olg 40. Piestazaliak dira agiriko ta ezkutuko
pekatu ginak. Ib. 206. Erri askotatik batutzen dira plaza agirikoetara gizonak millaka. Izt C 253. Egia garbi
onen argibiderako ifiniko ditut bertan ezagungarri agirikoak. Ib. 135. Eskriba eta Fariseoak azaletik zuzenak
ziran; au da, gauza agirikoetan on-irudia egiten zuten. Lard 380. Siñale ageriko onetan. Ib. 212. Jokoren batean
aritzea leku agirikoetan. OrdUs 5. Juramentu agiriko batek arako bideak isten dizkit. Arr GB 65. Franzisko
aurrarekin ezin zuana ezer atera, asten da gerra agirikua egiten. Bv AsL 40. Ixillezko ta agiriko kalte askoren
jatorria dan utsar au. Zink Crit 46. San Pedroren Ondorekoa, lurraren gañean Jesukristoren Ordezkoa ta
Eleizaren buru agirikoa da. Inza Azalp 99 (102 agerikoak). Ageriko pekataritzat iduki zazu. Ir YKBiz 257. Zer
du? Isilpeko okerren bat? Ez, ez. Ondo agerikoa du. ABar Goi 33. Mundukoien frakasua agiriko gauza den
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
356