A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
(Precedido de gen.). Biloxik ibilten zirian naaste, guztien agirijan dantzan. fB Olg 142. Erri guziaren
agirian eta begietan liburu danak erre zituzten. Lard 517. Birjinaren bultu beltx bat, / hor baitzen aspaldian, /
atxeman zutela xutik / harroken agerian. Zby RIEV 1908, 295. Diputazioneak erosirik, han dago yauregiko gela
batian nai duenaren agerian. Zub 47. Azaletik eta guztien agirian. Erkiag BatB 65. Zure otseiñek gorputz eta
zentzuen agerian lan eta itz izkutuak egin zetzaten. Or Aitork 400. Jokoa berriz egin zuen denen agerian. JEtchep
105.
(Con ablativo). Egin zuan Jaunak emakumea, biotzaren urrena gizonak zedukan saietsezurretik [...].
Emendik agirian dago, beartua dagoala gizona amatzera bere emaztea. AA I 585.
(Con reduplicación intensiva). Emetik ikusten da agiri agirijan utsak diriala denderuben atxakijak. Astar II
74. Gipuzkoak bere Eskutarmaetan ifinirik agiri agirian dauzkan amabi kañoi andietara. Izt C 213. Arrotzak
bagiña bezala, agiri-agirian azotatu eta itxian sartu gaituzte. Lard 513. Ik nerea [izantza] maiterik eta ageriagerian
iduki dezakan. A Ardi 21. Andrea aurgiteko agiri agirian zegoala. Or SCruz 82. Bere buruba zan-zan
legez imiñi eban agiri-agirijan gustijen aurrian. Otx 122. Ogeiko bat eukan Don Enrikek agiri-agirian ezkerreko
patrikeran. Bilbao IpuiB 80. Gauza bat zegoan ageri agerian. Osk Kurl 159. Munduak eskeintzen digu, eta agiragirian
eskeiñi ere, ordena miragarri bat. Vill Jaink 40. Ageri agerian dagoen maitasuna ikusten baitut. MEIG
VII 131.
(Precedido de sust.). "Buru agaríen, con la cabeza descubierta" Iz Ulz.
"Agiri askoan dago gauza ori, está bastante manifiesta o patente esa cosa" Aizk. Ageri askoan ta nabarmen
asko ibiliak badituk ba. ABar Goi 15.
(Precedido de erdi). Semidescubierto. Onestasunari ez dagokion erdi-agerian ikusi zuenean, estali
bearrean, irten eta farra-irrian beste anaiai esan zien. Lard 10.
b) (Precedido de gen.) Ante, a la vista de. Orrelako ateraldien agirian, parre-karkara erreza jaurtitzen zuen
ostatuan zeudenak. TAg Uzt 204. Onelako egite ausartzuen agirian, aozabalka ta erditoteldurik erakusten du
erri xeak eskar ona. Ib. 40.
- AGERI DENEZ. Por lo visto, al parecer. Ageri danez, ara nolako / eultzia dion erauntsi. "Por lo que se ve".
Or Eus 174. Au, ageri danez, emakume baten alde ari da. Zait Sof 182. Ageri denez, alkarri hurbil ditugu
Galesko Enda Ederra eta Euskal Herriko lamin-enda. Mde Pr 267. Zenbait euskaltzainek [...] euskal-ioskera
bera gainazpikatu ta itzulipurdikatu nai lukete, ageri danez. EG 1956 (1-2), 115. Miren ez da, agiri denez, bete
lezakeana. Txill Let 80. Ardauaren bustitasunak ez deutsu ba, agiri danez, larregizko kalte aundirik egiten.
Erkiag BatB 12. Ageri denez, Likori, Gal utzi ta Rhin ibaiaren inguruetara ioan zan. Ibiñ Virgil 62. Zilegi dela
dirudi, gezur biribilik bota gabe nor bere opilari ikatza arrimatzen saiatzea. Ageri denez, ordea, horrek ematen
dizkigu lanak. MEIG VIII 36.
(Con ablativo). Por lo que se desprende de. Baiña Bergilik, Unai-kantak-etatik ageri denez, ez zituen batere
maite alako gudariak. Ibiñ Virgil 24.
- AGERIENEKO. (El, lo) más destacado. Guztiaz ere azalduko ditut agirieneko [zuaitz] banaka batzuk [...]
Gipuzkoaren ondrarako eta erbestekoen adigarri. Izt C 125. Gipuzkoan oraindaño ezagutu izan diran gizonik
bitore ta agirikoenak. Ib. X.
- AGERIENIK. (Lo) más públicamente. Gure Eliza-besten erdian; agerienik eta ederrenik garen hartan
zaiote lakhet gure ikustea eta ja gutaz fama handia barraiatu dute munduaren asko bazterretan. Zby RIEV 1908,
84.
(Lo) más claramente, del modo más patente. Eta onen egintza osoan agirienik nabari dana, bere nortasunezaugarririk
berarizkoen, munduarekiko elkarte ta eratasun-sentikizuna du. Gazt MusIx 62.
- AGERI-IRATXO. Visión, aparición. Gaueko ageri-iratxo orrek onik ez ba du ekartzen. 'Visión nocturna'.
Zait Sof 24.
- AGERI IZAN (G-goi, AN-5vill, BN, S; Urt II 159, Lar, Añ, VocCB, Dv, H (s.v. agertzea), A (que cita a Ax e
It); agiri izan V, G; Lar, Añ; agai izan AN-gulina; Dv (AN-gulina); arai izan AN-ulz). Ref.: A (agai, agiri); Lh;
AtSac 139; Iz ArOñ (agiri), Ulz (aldi); Etxba Eib (agiri); Gte Erd 233, 178 y 252; Elexp Berg (agiri).
a) (Intrans.). Aparecer, ser manifiesto, verse. "Aperire" Urt II 159. "Parecer, aparecer", "mostrarse" Lar y Añ.
"(No parece un) alma, ezta iñor agiri" Lar. "(Ya se) ve, hori jakiña, agiri da" Lar (Añ ori jakiña da, agiri da).
"Gizon hura ez da oraino ageri" Dv. "Lanho artetik izar zenbait ageri da" Ib. "Ageri da ez duela eman nahi" Ib.
"Ageriko da zer eginen duen" Ib. "(V, G) [...]. Agiri da, es evidente" A. "Ageriko düzü, il paraîtra" Lh. "Se
trouver, ageri" AtSac 139. "Agiri da, se ve" Iz ArOñ. "Ni alde guzietara béire, eta ñór arai éz" Iz Ulz (s.v. aldi).
"Aparecer, estar en el campo visual del sujeto de la contemplación. Tontor onetatik, itxasua agiri da" Etxba Eib.
La fuente de Duvoisin y Azkue para agai izan es sin duda Orreaga. Cf. Lrq: "Au lieu de ageri düzü, on dit plus
souvent bixtan düzü, c'est évident, manifeste". v. agertu.
Tr. Documentado desde Dechepare, es de uso gral. La forma usual de futuro es ageriko; hay ageri izanen sólo
en Maister y Xarlem (1004), y agiri izango en Kerexeta. La gran mayoría de los ejs. son con aux. en 3.ª persona.
Nor nolako izan giren orduian ageriko da / egin, erran, pensatuiak, ageriko guziak. E 33. Ordu hartan
ageriko klarki haien maliziak. Ib. 59. Auntza igarota oñatza agiri, batak dagiana bestek igini. "Descúbrese la
pisada". RS 418. Ageri eztenzat hire billuzgorritasunaren laidoa. Lç Apoc 3, 18 (He, TB, Dv, Ip, Ur (V y G),
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
354