A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
aua garbitu. Ib. 65. Aulearraantzat gatzaakin ozpiñe egosi eta arekin igurtzi. Ib. 65.
ahalegin (H), alegin (V, G-goi, AN-gip, B; Lar, Añ, Izt 46v, Hb ap. Lh, Dv (G), H). Ref.: A (alegin); Iz ArOñ
49; Etxba Eib (alegiña); Elexp Berg (alegiñ); Gte Erd 204. Tr. En la tradición septentrional sólo se documenta
en Etcheberri de Ziburu, Goyhetche --que emplea siempre alegin-- y Mirande. La forma propia de la tradición
meridional es alegin, documentada ya en Lazarraga. Hay, sin embargo, aal- en CatBurg, CatOiq (531) y
Erkiaga, y ahal- en Oskillaso (Kurl 144) y Lasa. Ejs. de alegiña, con -a constitutiva, se encuentran en Agirre de
Asteasu y Urruzuno. En DFrec hay 100 ejs. de ahalegin, 18 de alegin y 6 de aalegin.
I (Sust.). 1. Empeño, esfuerzo. "Esmero" Lar y Añ. "Por más, por mucho que hago, &c., nere alegiñen, alegin
guziaz, alegin guziakin" Lar. "Lo posible, empeño, esmero" A. "Alegiña ez da naikua, eta intenziñua b'ez arteko
gauzetan" Etxba Eib. "Alegiñ guztiakin eiñda dago obra ori" Ib. "Alegiñ aundirik etzeban jarri igerixan ikasten"
Elexp Berg. "Alegin guztiakin (G-goi, AN-gip)" Gte Erd 204. AxN explica ahal (420) por alegin. v. eginahal.
Enetzat faltadu zan atsegina, / enetzat faltadu zan alegina, / enetzat faltadu zan esporzua. Lazarraga (B)
1193rb. Guztiarekin bortxa zak heure ahal egiña. EZ Man I 22. Bortxa adi arimaren ahal egin guztiaz. Ib. 136
(cf. AHALEGINAZ). Hartarakotz idukazu hala nola zeurea / ene ahal eginaren bethiere xedea. EZ Man II 26.
Ezen eskasa da ene / ahalegin guztia. EZ Eliç 380. Kontriziora esforzatzea alegin guziaz. OA 144. Zizeron ta
Kintilianoren alegin bizi ta berezkirozko aien dilijenziai asko zor die. Cb EBO 15. Nere gogo, intenzio, itz, obra
ta alegin guziak zuzendu bear ditut. Cb Eg II 14. Biotz guztiti, neure indar, ta al egin guztiaz. Cb CatV 97s.
Alferrak izain dira orien alegiñak. Mb IArg I 97. Baña bere al-egin guziakin ere etzuan atera. Ub 76.
Konbersinoe egiazkua ez da gure alegin utsakaz egiten. Mg CO 103. Eta alegin guztiak ifinten dituz
aztuerazoteko gure gogorik. Añ EL 1 177. Eta orretara nere alegin guziak zuzentzen ditut. Gco I 421. Fiatu
etzitezen eren alegiñetan eta indarretan. Gco II 24. Zure anima guziaz, eta zure indar ta alegin guziaz. AA III
449. Sarija emon eureen alegiñak gaitik. JJMg BasEsc 6. Jakinak dira [...] San Basilioren atzerapenak ta
aleginak Obispotzia ez artuteko. fB Ic III 303. Eziñ egin duena / gure alegiñak, / egiten du pertzako / uraren
lurriñak. It Fab 102. Jende asaldatu hura gozatu eta paketzeko, lengo al-egiñak berritu zituzten. Lard 91. Beroni
jarraitzen / arren izan bedi / gure alegin ta / danoen naia. AB AmaE 116. Ostiral egun batez alegiñ eragabeaz
garbitu zalako. Arr May 110. Lur-gizon bakar baten / zer dira aleginak, / ezpadaukaz idiak / eta lan-burdinak?
Azc PB 333. Onegaz geratuko litzatekez [...] sariturik [...] nire buruauste eta alegin guztiak. Itz Azald 6.
(s. XX). Arek uste eban San Antoniok dana egingo eutsola, berak, bere aldetik bape alegiñik ipiñi barik. Kk
Ab II 144. Bai gaiztakerien zigorra, ta baita ere alegin zintzoen saria. Ldi IL 171. Nerbion-ertzok, --tranbidardara--,
/ azkatu-naiez, zenbat alegin! Laux AB 80. Langille onek bere izerdi ta alegiñaz erosi dauan etxalde
ori berea eleuke izango. Eguzk GizAuz 148. Guzion alegiñak bat egin eziña. NEtx Antz 55. Kornubiako jende
komuna oraindik ez doala inglesa uztera, berpizleen ahalegin bihoztoi guztiak gatik ere. Mde Pr 263. Ongi
aziarazteko, amaren alegiña baiño gorestenago zun neskame zaar batena. Or Aitork 226. Errikosemeen
aalegiñak arlo ortan ere, arduratsuak eta onuratsuak beitez. Erkiag Arran 40. Don Pedroren alegiñak be,
ostera, utsak zirean. Bilbao IpuiB 74. Alperrik izango zitzakean nere alegiña. Txill Let 57. Ahaleginak zazpi
dira. Osk Kurl 203. Euskeran alde bere denboran / ainbat alegiñ emana. Gorrotxategi in Mattin 24. Ez zaizkio
ahalegin horiek behar adina eskertzen. MIH 148.
v. tbn. Alegin: Astar II 184. Ur BulaG 526. EusJok 24. A EY I 362. Munita 153. Vill Jaink 56. Gazt MusIx 165.
(H, que cita a EZ), alegin (V-gip, G-azp-bet, AN-gip; Lar, Añ, Izt 32r). Ref.: Etxba Eib (alegiña); Elexp Berg
(alegiñ); Gte Erd 168 y 262; Zt (comunicación personal). (Con egin). "(Hacemos todo lo) posible, [...] alegiñak
egiten ditugu" Lar. "(Haré) quanto pudiere, egingo det [...] alegin guzia" Ib. "Procurar, hacer diligencia, eginala,
alegiña egin" Añ. "Alegiña eiñ, hacer lo posible, esmerarse, esforzarse" Etxba Eib. "Alegiña(k) eiñ arren etxako
eskolaik buruan sartzen" Elexp Berg. "Alegiñak eiñen ditugu (AN-gip)" Gte Erd 168. "Alegiña ein da gero (Gazp)"
Ib. 262. v. ahal II (2). Tr. Documentado desde comienzos del s. XVII. El uso en plural parece crecer
con el tiempo.
Ahalegiña egiten dute. EZ Man I 49. Prokuradu eta alegina egin. "Procurarlo y perseverar en hacer lo que
pudiere". Cap 39. Bere partetikan alegina egin bagarik. OA 146. Bere lengusu batek asko alegin egin zuen [...]
konfesio andi bat eragiteko. Cb Eg II 185. Miseria orretan ez erorteagatik azkeneko alegiña egitea. Ib. 133 (Dv
LEd 237 azken egin-ahalak). Bere al egina Jaunen grazia aurkituteko egin bear dau. Cb CatV 78. Alegiña egin
bear dute malkor-toki ta galtzeko bideetatik gazteak kenzeagatik. Mb JBDev 361. Ta beste anitz aldetara egin
zuen deabru gaistoak ber alegiña. Mb IArg II 300. Egin arren alegina lepora jasoteko, ezin eban jaso. Mg CO
117. Egiteko alegiña berau irabazteko. Añ LoraS 51. Gere buruak sosegatzeko alegiñak egin bagez. Gco I 404.
Begira, berariaz aurra galtzeko alegiña egin dezun. AA II 80. Gorrotoan dagoanak ez du onelako alegiñarik
egiten. Ib. 113. Askok alegina egin dabee, ta egiten dabee kenduteko [dantza lotsagarrijak]. fB Olg 150. Eztau
inos alegin andijagorik egiten demoninuak gu galzeko, orduban baño. Astar II 142. Nondik eta nola alkar
naspillatuko zuten, alegiñik aundienak egiten zituztela. Izt D 168s. Egizuz, bada, zuk bere alegin guztiyak
topetako [konfesore on bat]. CatLlo 89. Karlosek egin arren / bere alegiña, / eziñ garai lezake / iñoiz erregiña.
Echag 168. Plazan egin arren nork bere alegiña. Izt C 255. Grazijak gura gaitu salbau, ta alegiña egiten dau
onetarako. Ur MarIl 88. Zure sendatzeko egiñen dut segur alegiña. Gy 73. Al-egin guzia egin zuen. Lard 127.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
35