A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
bakar bakarrik / aga biurturik. Azc PB 129.
(s. XX). Antiguako kalean da pelota lekuko ertz baten mako (arco) guztiz politak egozan, [...] besteak, sardiñ
sare, itxas aga ta txalopa masteakaz egoki tajutuak. Ag Kr 216. Nere adar guztiak aga, kerten, makilla ta
esolatzat edo gizonen berogarritzat kendu dizkate. Ag G 211s. Arbolara igo gabe jetxiko ditu gaztañak, aga luze
orrekin. Urruz Zer 135. Haga bezen luze. Barb Sup 48. Mutillak aga bi sorburuan, / neskatxak saski ta zaku. Or
Eus 74. Aga-buruan ipiñitako txapela agurtzera beartzen dute. Goen Y 1934, 89. Agaz zartakoka, edota, bestela,
zuaizburuari eragiñaz lurreratzen ditue biltzalleak sagar-gezak. TAg Uzt 280. Kutxa harek bazituen buruetan
erraztun urhezkoak eta hetarik sartuak bi haga balios [...] kutxa haren norat-nahi ibiltzeko. Zerb IxtS 40. Pettiri
arraintzale xaharra ur-handian haga luze batekin iker-mikerka. Lf Murtuts 7. Haritz ondo gazteak, denak adin
berekoak, agak bezain xuxen eta lerden, gooratasun haundikoak. Zub 119. [Ezkur] onena berriz edo eskuz edo
agarekin jetxia. Munita 40. Agetatik zintzilik kaletarrari ain kutizigarri zaizkion lukainka ta [urdaiazpikoak].
Etxde JJ 28. Aurrez-aurre, karabineroen etxea. Tarteka aga luze batzuk bandera muturrean. Anab Poli 110.
Ipiskixa da labeko brasak bazterrea ekartzeko aga baten puntan lotuta jartzen dan erropa zarrezko moltsua.
And AUzta 136n. Gau artan agekin eutsita be ezin zeikian zutiñik egon gure Pernando plaentxiatarra. SM Zirik
55.
v. tbn. Arr EE 1885b, 473. Elzb PAd 35. FIr 140. SMitx Aranz 63.
(Ref. al tronco de un árbol). Baña zorroa erdiko agak badauzka [sic], ez dago aga ori kentzerik; eta
orduan, nola galdu zorroa? Erdiko agako zorroa D.D.T. autsa euneko bat nastuta, petroleoz txertatu bear dezu.
Munita 94.
Mástil. "Agagain, belak eskegi edo lotzeko agaetan ibilten dana" Zubk Ond. v. masta, ONTZI-HAGA.
Beha! Biltzen ari ditu / hagetako oihalak. Arb Igand 158. Jaso, euzkuak, ikurrin ori / aitz eta mendi ganetan, /
uri, baserri, udaletxe ta / gure untzijen agetan. Enb 49. Erri maiterakoan, eun bala genkartzen itzuleran; aizeoiala
zarpil, aga ezpal. Or Mi 9. Untzixka andana bat dena haga eta bela. JE Ber 96. Milla olatuk leiaka /
arraun-aize-ontzi argal bat / osiñera daramate, urez ur / itsumustuan doala; / gaua badator, aizetea orruz; /
orain zerura, orain ondora, / aga ausia kirrinka. "Gime la rota antena". Gazt MusIx 137.
Antena (de televisión etc.). Telebixtak ere gostuko lekua izanez, haga bat argiz gainditua gauaz ezarri du
bere emankizunez eskualde guzia alaitzeko. Herr 17-11-2002, 4.
2. (Añ), age (Dv). "Cabrío, viga, abea, agea" Añ. "Columna" Ib. "Macho, machón en los edificios" Ib. "Viga
que sustenta otra" Ib. "Abe -ia (V-m), age -ie (V-central). v. habe" Dv, que parece considerar age-ia, como var.
de abe. Cf. GOI-HAGA (s.v. 1 goi), ALBO-HAGA (s.v. 1 albo). v. 1 habe. Zu izan zara, ta izango zara,
Euskaldunen ondragarria, agea, jabea, sendotzallea ta Kantabro fiña, naturala, prestua ta egiazkoa. Añ GGero
6 (Ax 5 (V 2) habea). Ezne goriek barruek erreta miñen miñez, lurrean sakea artute, goragoratan ei-ebizen
buruekaz goiko ageak yoten eudiezala. Akes Ipiñ 30. Ipiñeko eleixearen korupean dagoan ageak luzarien
amaika metro deukoz. Ib. 23.
(Fig.). Lenago, nerau etxeko ageak yo ta atsegin zitzaidanean aberritik yaurtia izatea, ez nun nai izan esker
ori egin, gura zunari. "Sufría con mis desgracias personales". Zait Sof 127.
"Agia dauka etxe orrek, esan oi dozube (Astar)" H. "Agea dauko etxe orrek, les viene de casta; litm., esa casa
tiene viga (msOch)" A. "Agatik datorkio, le viene de casta (V-arr)" A EY III 249. Sarri ikusi izango dozube
etxadi edo familiya batekuak diriala debotuak, [...] bestekuak limosnarijak, bestekuak ordijak [...], eta alan esan
oi dozube, agia dauka etxe orrek. [...] Modu onetan dator oitura on, edo dongia, antxinako asabetatik. Astar II
99.
3. "Perche d'arpenteur" Lh. Hagak negurri bat duelarik, zenbat haga da luze eta zenbat zabal eremu bat?
Hartarik atheratzen da negurria, zenbat sagar-lur diren. Lander (ap. DRA).
- HAGA-HARRI. "Aga-arrija" Mg PAb 134 (sg. Azkue: "zócalo, pedestal de una columna"). "Piedra sobre la
que se golpea el hierro" Zubiau Burd 105 (que dice tomarlo de Mg PAb).
- HAGARA EGIN. "Aga(r)a eiñ e(r)o aga(r)a galdu (gaztaiñia), la castaña se hace o se pierde en los pocos días
anteriores a recogerla" Iz ArOñ.
- HAGETAN. (Llevar, traer...) en andas. "Hagetan eria daramate, on emporte le malade sur un brancard, dans
une litière" Dv. Lau gizonek ekhartzen diote hagetan eri ezindu bat. Arb Bok 327s. Gizon gazte batzu ere bai,
baziren, bizkarrean edo hagetan zaramazkatenak beren buraso eriak. Prop 1892, 166s.
2 haga. "Aga [...] (S), pesebre de cerdos" A.
hagaari. "Apaleador, agaari" Lar. v. hagakari.
hagada. "Palazo, golpe, makillada, agada" Lar. v. hagakada.
hagagain. "Belak eskegi edo lotzeko agaetan ibilten dana, mastillero" Zubk Ond.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
345