A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
bilhakatu, Yainkoak beharko du igorri bere koleraren suia, lur hunen garbitzeko. Elsb Fram 183. Yainkoak
berak establitu ezkontzako sakramenduaren kontra egina den lege afrusa publikatu dutenean. Ib. 151.
afruski. Horriblemente, de manera horrible, terrible. Han bararazi nahi izan zituzten Suisako soldadoetarik
biga izan ziren hilak, Varikourt eta Deshuttes, eta bertze batzu afruski kolpatuak. Elsb Fram 85. Trente deitzen
den hirian, hil edo khurutzefikatu zuten Yuduek afruski 1475an. Ib. 168.
(Con -ago, suf. de comparación). Horiek oro baino gehiago eta afruskiago seinalatu zen Joseph Lebon,
Arras izena duen hirian eta auzoko herrietan. Elsb Fram 116.
afruxtu (B). "Silbido realizado introduciendo los dedos en la boca" Izeta BHizt2 (s.v. arriztu). "Afruxtu aundiek"
Ib.
afruxtuka (-e B). Silbando con los dedos en la boca. "Gazte oiek beti afruxtuke" Izeta BHizt2 (s.v. arriztu).
aft. (Interj. de desprecio). Aide faltan, khorphitza erorten den bezala, jentiak ere bata bestiaren otso
bilhakatzen dira. Sosa, sosa! Amorioa? Aft! Herr 1-10-1960 (ap. DRA).
afurrell. v. aburreil.
afusilatu. v. fusilatu.
afut. (Interj. de desprecio). Kaiet Ezterengibeldarra karrika bethean ari zauku ilhargiari buruz erasia:
deusik ehiz hi, gasna pozi bat bethi ttipituz ari, afut. Herr 28-9-1961 (ap. DRA).
1 haga (gral.; SP, Urt III 275, Lar (agaa), Aq 1465, VocS 140, Añ, Lecl, Arch VocGr, VocBN, Gèze, H), txaga
(G-goi), tsaga (V-m). Ref.: Bon-Ond 148; A; Lrq; Etxbe EEs 1931, 36; JMB Mund II 60 y 65; Iz Als (agi),
ArOñ, IzG (lorraga), Ulz (ágak); Etxba Eib (agia); Elexp Berg; Izeta BHizt2.
1. Vara larga. "Perche, barre" SP. "Garrote, [...] agaa" Lar. "Tunda de palos, aga, makil jaitea" Aq 1465.
"Palo, [...] mayor, (c.) aga" Añ. "Apalear, makillatu, ageaz, makillaz jo" Ib. "Perche" VocS, Lecl, Arch VocGr,
Gèze y Lrq. "Barre, perche, gaule, levier" Dv. "Palo largo que se destina a diversos usos: por ej. derribar
castañas, sujetar carga del carro, servir de eje a montones de haces de trigo, percha, varal, andas de féretro, etc."
A. "Gaztañak erasteko, sagarrak erasteko eta zapiak naiz lukainkak ixigitzeko egur luzea (G-goi)" Etxbe EEs
1931, 36. "Esa' ementzion ze txaga luze'aten gañên jarri zezala sorgiñên orrazie [...] txagên puntan zeola
orrazie [...] ta bi pitza eiñ txagea ta aldeîñ ementzôn (G-goi)" JMB Mund II 60. "Gero jo tsagiaz edo mazuagaz
(V-m)" Ib. 65. "Las varas de varear la castaña" Iz Ulz. "Vara larga para tender la ropa, colgar las longanizas en el
humo de la cocina y varear los castaños y los nogales en la otoñada. Ekarrirazu aga luze bat basotik, zapixak
eseteko" Etxba Eib. "Varal con contera de hierro para, fijando en el río, hacer avanzar la lancha. (G-bet)" Zt
(comunicación personal). "Aga luze batekin artu neban teillatutik zure jertsia" Elexp Berg. "Ori ein da agea ori!
(hablando de una persona alta y delgada)" (G-goi). Cf. VocNav: "Aga, nombre que dan a una rama seca que
colocan los cazadores de palomas atravesada en un árbol, para que en ella se posen las palomas. Estacas largas
con que apalean los nogales y castaños para que caiga el fruto. Palo largo, colocado horizontalmente y en alto,
que utilizan para colgar las longanizas". Cf. atalaga, eskuhaga, ATE-HAGA, BURDIN-HAGA, EZTEN-
HAGA, LABE-HAGA... v. agai.
Tr. Documentado desde Haramburu en todos los dialectos. Según el ed. hay aga en la Doctrina de Lizarraga
de Elcano. En DFrec hay 3 ejs. de aga y uno de agadun.
Hunen zazpi semeak halaber Iainkoa obeditzeagatik martiriatu ziren, zazpiak haga batekin lothurik. Harb
251. Belatz duana ez utz hagati, auztore iingei denagati. O Pr 85. Miresten nuen [...] nola aztoreak bihurtzen
diren esku gainera, nola bere begiak utzten dituzten estaltzera, eta aztaparrak hagan estekatzera. SP Phil 133
(He 136 haga). Lisibatuta sartuten ditube [matasak] kako edo ageetan, ta iruntz edo euritan zuritu ditezan,
zabalduten dira bedar ganian. Mg PAb 139. Eskallera malletati jasteko oratu egijozu alboko aga esku ordeko
oni. Ib. 118. Ardizain edo Pastoria aga bat eskubetan dabela. Mg CO 50. Atzeratu zituzten aga edo makillak, ta
larga zioen gaitz egiteari. VMg 68. Aga batean ipiñirik eraman izan zuen bi lagunen artean. AA III 297. Laur
atzak amarraturik, / Haga gothorsko batetik / Dilindan ezarri zuten. Gy 199. Biaramonean Josue-k leize-zuloan
gordeta zeuzkan bost Errege aiek ilerazo eta ipiñi zituen bost agatan zinzilika. Lard 117. Egin ere zuen beste aga
bat olen erditik egi batetik bestera allegatzen zana. Ur Ex 36, 33 (Dv haga). Espunja bat ardu mingartuz bethe
zian eta haga baten phunthan ezaririk, emaiten zeion edaten. Ip Mt 27, 48 (Lç, Dv k(h)anabera, Ur kañabera,
Echn kana, Hual kaña). Jatxi zazu goiko aga orretatik lukainka on bat. Zab Gabon 44. --Madalenaz bero,
agatara gero. --Gaztañak botatzeko sasoiya badatorrela? Sor Bar 88. Neskarik geienen / ames-amorea / ioian
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
344