A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
onelako begirakaz? JBDei 1919, 236. Ditaken jende ahaldunenak behar nahi-t-ez itzalak. Ox 30. Ahaldunak
zituzken egileak; iraupenaz grinatsu zitazken. JE Ber 78. [Espainian] ahaldun eta jakite gutxiko den apaizeriak
irin bereko dauzka [...] espiritismua [...] eta [...] parapsikologia. Mde Pr 318. Berori bezelako nagusi aalduna
izanik. Berron Kijote 91.
(Precedido de guziz). "Guziz ahalduna, le Tout-Puissant" Dv. v. guztiahaldun, ahalguz(t)idun. Jainko
guziz Aldunaren eskuian eseririk. Ub 135. Zeruko glorian Aita Eternoak para zinduena, ta beraren urrengo
persona guztiz aldun, edo poderosoa Zeru ta lurrerako Jaungoikoak egin zinduena. Echve OngiB 146. Saindu,
Saindu, Saindua Jainko Jaun guziz ahalduna. "Dominus Deus omnipotens". Dv Apoc 4, 8 (Lç bothereguzitakoa,
Ip ahalorotakua, Ur (G) guztiala).
(Uso sust., pl.). Los poderosos. Cf. nav. aldunes (Eulate (Améscoa), CEEN 1978, 144. Parece tratarse de los
poderosos del pueblo, propietarios en sociedad del molino, cuyo libro de cuentas empieza en 1702). Guraso ta
gure Erriaren Buru ta aldun diranai deadar egitez. JBDei 1919, 259. Oraiko yende apalak lehengo ahaldunen
heinean eta herrunkan lerrokatuak dira. Zub 90. Gaitzbide eta aztura gaixtoetarik ez ditake populu bat neholere
beira osoki. Zapan atxik ditazke haatik, baldin ahaldunek eta zerbait dakitenek egiten badute orok batean indar.
JE Med 155. Industriaren lekutzat hautatua Donostiako ahaldunek. JE Ber 90. Nere buruaren yabe bizi bear
badut, berriz, aldunen aginduak bete bear. Zait Sof 20.
2. Investido de poder, de autoridad. Cf. infra (3). Aldunak edo atarako Eleisa Santan eskubidia daukanak,
kendu artian espirituzko senikera au, ezin ezkondu leitekez alkarregaz esan dirian senidiak. fB Ic III 77.
3. Apoderado, diputado. Cf. aldunburu, aldundi, aldungai, aldungo. Tr. Aldun, en su sentido literal
'apoderado', aparece ya en 1891, en Azkue; posteriormente se utilizó como 'diputado provincial'; también como
'diputado a Cortes', sentido que se generaliza durante la 2. a República Española. Hay tbn. algún ej. referido a los
senadores de Roma. En DFrec hay 3 ejs. de ahaldun y 3 de aldun.
Gernikako zugazpean noizik noizera batzartuten ebazan bere aldunak edo semerik maiteenak. "Sus
apoderados". A Gram V. Diputaziñoe Kenerala-k errijen aldunei ittantzen eutsen zer Bizkaiak egingo leikian.
AG 1466. Nok jakin-arazoko dautsaz, baina, gure bear izate ta gurari onek gobernuari? Gure aldunak
(diputauak)? A EEs 1916, 112. Bizkaiko aldunburu Jauregi [...] sei-zazpi aldun aldamenetan dituela. A LEItz
5s. Aldun barriak [...] bakaldunaren idazki bat ekarri eutson. GMant ib. 65. Bizkaiko Aldundi errikoiak [...]
Euskal Erriko Aldun guzieri bidali zien. Eusk 1919-20 (I), 41. Iruñak Madrileko Aldundira bialdurikako Aldun
oia (Diputado a Cortes). Ib. 21. Gipuzkoako Aldun eta bertako Aurrerapide-Erki-Batzaren lendakari Laffite'tar
Vicente Y.'k. EEs 1920, 109. Neuk be asmua artu neban bein, alduna (diputadua) ixateko. Altuna 83. Doipurulaterri-ikurriña
gorri ta ori margoduna zen. Roma-erri ta Aldunen (Senatus) margoaik ziran oneik. Euzk 1929
(I), 39 (ap. DRA). Euzko Aldun gustiei. Enb 53. Geuriak ziñegotzi, geuriak aldunak... / Euzkadin agintzeko beti
euzkeldunak. Ib. 146. Osagille azkar ta otsaundiko diputadu edo aldun izana. Lab EEguna 62. Ta orain emen
gaude guziok Kataluñatar aldun oro bat-egiñik, leengoa bera eskatuz. Ldi IL 26. Orixegaitik daukez oneik
ainbeste aldun edo diputadu Madrilgo lege-etxean. Eguzk GizAuz 126. "Euskaltzaleak" bazkuneko lendakari
dan Monzon aldun gazteak. Zubimendi Y 1935, 154. Guk atera genitunan ogeitatik amalau Aldun. Or QA 79.
Aldunak dira, erri-aldeetan; eta beste aldun batzuek, uriburu gorenean, korteetan, legegintza-tokietan. Erkiag
BatB 84. Aretxak bere besadarpean / daukan areto gurgarri / utsi dago ta errietako / aldunik ez an yezarri.
Atutxa Mugarra "Urrunetik urrunera" (ap. DRA).
4. Embajador. Haitiko gobernuak Erroman daukan aldun edo bialkin edo enbajadoreari eztautsa
eskubiderik emon, bear zan gauza bat egiteko. Ezale 1897, 39b.
5. Capaz de. "Aháldün; sens exact: 'qui est à même de...'" Lrq 21 (que critica la trad. "puissant" que da Azkue).
6. Poseedor. Zein jarri Españian / guztiko txapeldun, / euzkotarrak dira ba / txapel orren aldun. Enb 123.
Erri-maitale egiazkua / Aita Santua izan gendun, / iñoren gauzaz ez jaubetzeko / sarritan esaten euskun. / Beti
fededun, / egian lagun, / geure ondasunen aldun, / askatasuna bear gendula / bakea gura bagendun. BEnb
NereA 157.
ahalduntasun (L, BN, S ap. A; Dv). "Puissance, capacité" Dv.
ahale. v. ahate.
ahalegar (SP ( Dv y A), H). 1. Pepita, enfermedad de las aves en la lengua. "Pépie, pepita. Ahalegarra
edekitzea, ôter la pépie, despepitar" SP. "Pépie" H. v. kio.
2. (H), aholegar (G, AN-gip, B, S), aholagar (S-saug), aulegar (G-azp; BeraLzM), aulear (G-goi), aular.
Ref.: A (ao-legar); Lh (aho-lagar); Garate 6.ª Cont BAP 1962, 257; Arin AEF 1980, 65. Afta; glosopeda.
"Aphte, ulcération à la bouche, qui empêche les enfants de têter" H. "Glosopeda, enfermedad de la boca" A. "(Ssaug),
glossite" Lh. "Muguet de la boca" Garate 6.ª Cont BAP 1962, 257. "Afta" Arin AEF 1980, 65. "Aular,
aulear, afección en la lengua que suelen padecer los niños (D. Salís Léxico del Bidasoa [Irún, 1994)])" DRA.
Aulearra garbitzeko eztie. Arin AEF 1980, 65. Aulearra kentzeko salbie ardotan egosi, eta salbi egosiin ostookin
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
34