A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
bezigua ekarri, ta zokil-pean sartu ixil-ixillean. Bilbao IpuiB 120 (43 aparitarako). Afaitarako gertu daukan
perretxiku kazuelia emoteko. SM Zirik 92. Afaitarako konbidau ebala. Etxba Ibilt 464. Ango buruzagi batek
afaritarako deia egin omen zien bein. Zait Plat 75. Hori dela-ta afaritako bildu ginen hurrengoan. MIH 144.
v. tbn. Gy 54 (afaitako). Or Eus 78 (afaritako).
Lurrean dago etzanda, ta lurrera botau dau aokada nardagarria. Zer da, afaritako jatekoa? Ez. Odola da.
Erkiag BatB 196s.
- AFARITAN (V-gip, BN; Lar), AIHAITAN (S). Ref.: Lh (afaritan); Lrq (aiharita), Iz ArOñ (afárittan); Elexp
Berg (afaittan). Cenando, en la cena. "Abundantemente nos dió de cenar, oparo afaritan eman zigun" Lar.
"Afárittan ekárri, traer de cenar" Iz ArOñ. "Atzo afaittan gendela argixa joan zan" Elexp Berg. v. afarite.
Joan zan Jauna / dizipulook arturik, / afaritan / maia bedeikaturik. Lazarraga (B) 1203v. Apostoluekin afaritan
zegoela. Mat 130. Iasarri gura dabenean iaten edo afaritan. Cap 132. Manatzen du Jesus Jaunak / Afaritan
eman onak / Ofrenda diotzogun. Gç 111. Primak bazin jaun barberarentako / aiharitan kapu eta ollasko. Etch
426. Aihaitan zirelarik. Ip Mt 26, 26 (He, Echn afaitan, Dv, SalabBN afariten ari; Samper abaltzen zauden).
Eztogu edaten gaur aparitan / edan maiteak ugari. Azc PB 93. Eladik aparittan ittandu eutsen: [...]. Echta Jos
292. Apaitan ari giñala. Urruz Zer 133. Aparitan berakin iduki ninduten, bainan etzuten berarizkorik deus
aitatu. A Ardi 49. Erretorak egon-erazi zian kapitaina berarekin aihaitan. Const 33. Asi naz bada aparitan. Or
Tormes 79. Bein aparitan, mutil gajoa burua atzera, besoak zintzilik, gelditu zan sillan. Anab Poli 78. Exertzera
bereala; ta ik, Ramuntxo, aparitan jarrai zak. Alz Ram 24. Jauregitarrak areto nagusian aparitan ari ziran.
Etxde AlosT 49. Baiña Don Fakundok ez eban aparitan erbirik jan. Bilbao IpuiB 135. Gaur afaitan aze
perretxiku jana dakadan. SM Zirik 92. Jakin duzia hanitz edan othe zuten afaritan? Larz Senper 58 (Vill
aparitan). Etxeko guziak aparitan bildu ziran. NEtx LBB 19.
Pazku-aparitan. NEtx LBB 267.
- AFARITARA (V-gip ap. Elexp Berg; Urt), AIHAITARA (S ap. Lrq). Para cenar, a cenar. "Norbaik ekhartzea,
erakhartzea bazkaitara, afaitara" Urt I 145. "Aihaitara, dîner (avec mouv[ement] vers)" Lrq (s.v. aiharita).
"Biar tia Maria dator afaittara" Elexp Berg (s.v. afai). Arratsean oake ollokin afaritara. TAV 3.1.25. Eman
zioten afaitarat. Lg I 238. Guazan orain apaitara, gero lotara. Mg PAb 164. Gauza guziak prest arkitzen ziran
denboran, gaztigatu zien, zijoazela afaritara. AA III 420. Anderia, sar zite / untzi hunen barnera. / Arratsan
juanen gira / biak auharitara, / biak auharitara eta / kobla eder emaitera. Chaho (ap. DRA). Ya que ez duben
nai etorri nerekin afaitara. Sor Gabon 46. Gonbidatu zituen Erretore jaunak Fernando eta beste koplari batzuek
apaitara. Otag EE 1885b, 298. Ozinbelzko ateak zabalik daukazuz, da sartuko zara bertan apaitara ta lotara. Ag
AL 28. Aparitara eioala, "Angel" deitu eutsan. Ag Kr 112. Illuntzean, apaitara baño lentxoago. Ag G 345. Ots,
bazatozte aparitara ala ez, yaun Anbrusi? Or Mi 6. Arratsean aparitara etortzeko. Anab Poli 89. Ttunttuna
aparitara etxez-etxe doa. "El músico suele ir convidado por turno de casa en casa". Or Eus 35. Bein afaritara ere
gomitatu zuen etseko jaunak. Mde HaurB 75. Txomin afaitara juan zanian. SM Zirik 92.
v. tbn. Urruz Urz 60 (afaitara).
Ezin auat, Patxo, gaubeon erbi-aparitara deitu. Bilbao IpuiB 134.
- AFARITAREAN. De la cena. Jagi zidin / afaritarean tristerik. Lazarraga (B) 1203v.
- AFARITAZ. "Aihaitaz, en dînant (S)" Lrq. Cf. AFARIZ. v. AFARITAN.
- AFAL-TENORE, AIHAL-TENORE (S). Ref.: A (apal-ordu); Lh (aihal-thenore). Hora de cenar. v. afalordu.
Holaxet iraganik uros atsaldea, / han berean jin zauku afal-tenorea. Xa Odol 140.
- AFARI-USI. v. afariusi.
- AFARIZ. Afariz bildu dira Garazirenera, / berant-axuriaren exur-bereiztera. "A cenar". Or Eus 288.
- AFARI-ZARO. "Apari-zaro, cena ligera (V-arr)" DRA.
Etim. Tanto afari como abari (Sal y ant.), apari, auhari, aiha(r)i, aigari, pueden muy bien explicarse a partir
de *au-(h)ari que, a su vez, puede muy bien proceder de *gau 'noche' + (k)ari. No es aceptable la opinión de
Schuchardt, según la cual habría que partir de lat. *apparium. Téngase en cuenta que vasc. or. apairu,
contrastando con el nombre de la cena, significa 'comida en gral. (fr. répas)'.
afarika, aparika (V-m, G ap. A). "Aparika esaten da Markiña-aldean, maiñaka Lekeitio-aldean umeak iokoan
edo iolasean ibilteari" A BGuzur voc. "Juego de niños, que consiste en simular cenas" A. v. afariketa.
Neskatillea izaten zan beti nagosi: nai etxean aitan aurrean, nai artadian aparika edo maiñaka euren kontura
iarduenean. A BGuzur 109.
afariketa (V-gip), apariketa (V). Ref.: A (aparika); Etxba Eib (afariketa). "Juego de niños, que consiste en
simular cenas" A. "Juego de niños, cosa de broma. Umien afariketia dirudi autu orrek" Etxba Eib. "Afariketia
zalakuan, milla errialen okerra" Ib. v. afarika.
- AFARIKETAN EGIN, IBILI, JARDUN. a) "Jugar (los niños) haciendo comedia de los asuntos de los mayores.
Eiñgo dogu afariketan ni aitta ta zu ama? Afariketan zebizen umiak Txantxa Zelaixan. Afariketan jardun dabe
goiz guztian" Etxba Eib. "Etxekoandrezketan ibiltzea, beste errietan apariketan ibiltzea esan oi-da; baita
koziñeketan ibiltzea ere. Itz auek, aurren jolasak (dendari dirala-ta abar) adierazi oi-dute" NEtx Nola 24n.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 335
mende.