A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
afamatu. Famoso. v. famatu, ospetsu. Aita Agustin Castejon, gure Misionero ta Erregeren Predikadore
afamatuak kontatzen du [...]. Cb Eg III 236.
afan (V-gip), apan. Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. "Esta voz de prestado se usa en Eibar para significar ufanía,
en la acepción de ostentación y de vanidad. Afana badarabill bedorrek beintzat" Etxba Eib. "Afán, también
afición desmedida. Egundoko afana artu dabe bizikletarako. [...] Jentiak afan demasa artu dau moreno jartzeko"
Elexp Berg. Konprometitu nai zukian da / afana franko bazuan. PE 55. Izketa legun, afana franko / eta
jolasdun lañua, / apustura jokatutzeko, / jaunak, orren enpeñua! EusJok II 59. Juzgatzen zuten zeiñ zan /
baliente zana, / bazuen afana. AzpPr 31. Ori ona izana, / bazuen afana, / ainbeste persona / begira zegona, /
penaz gelditu biar / galdu zuena. EusJok 129. Eztakotzu arek bestetarako afanik mutillekaz ibiltxeko baño. Ort
Oroig 77. Afana franko eta / talentuz urri. Tx B III 135. Irabazian urri, / gastuan afana, / exkaxten ari zaigu /
etxean zer jana. Basarri 109. Pinturako kuadru bati gizonak ainbeste afan zelan emon leikian be konprenditzen
ez ebana. SM Zirik 16. Ikusgarriak ziran orduko / gure pestako apanak. Uzt Sas 44. Estropadak orduan, oraingo
aldean, afan aundia izaten zuten. Uzt LEG I 49.
- AFANEAN. Ni ere arritzen naiz / auen esanian / emen izandu gera / denok afanian, / eta oso gustora / jan
ta edanian. Lopategi in Uzt Noiz 58. Arkakosuak iltzen / plazaren erdiyan, / sei errialegatik / txit afan
aundiyan. Noe 23.
- AFAN-USAIN. "Afan-usaiñak, ostentosidades. Ez dakigu zer dan, baña afan-usaiñak badarabiz" Etxba Eib.
afanatu. Afanarse, preocuparse. Berze bazuk berze aldetik dire ain biotz ertxiak, ezi daude beti afanaturik
ez utzi naies kea ere etxetik, beldurrak egiteko limosna bat, emateko jendeei trago bat. LE Prog 110.
afanazio. Inquietud, ansia. Irugarrena, lur bétea larres, au dá biótz okupátua múnduko afanázio, ondásun
ta gustoéki (Lc 8, 14). 'Sollicitudinibus'. LE in BOEanm 572 (He ansia, Dv, BiblE ardura).
afankeria (V-gip). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. "Ufanía, ostentación, vanidad. Afankerixak galdu eben, zan
baño geixagotzat agertu guran, las ostentaciones le perdieron, queriendo aparecer más de lo que era" Etxba Eib.
"Afanosidad, ostentación. Afankerixetan ibiltzia gustatzen jakue orrei" Elexp Berg.
afanosa. Afanosa, ostentosa, vanidosa. Badaki arren ama afanosa bat dala: pasiatzera ateratu, teatrora
eraman eta marmaizarako ematen bazaio bere moduko bat, ez da oroitzen ez alabaz eta ez etxeko potajiaz.
Iraola 70. Garai batez majuak / bazituan sobran, / orañ zeñek nai duen / emen dabill proban; / afanosa bat dala /
ezagun du obran. Tx B II 109 (afanoso en Bertsol 33).
afantsu (V-gip). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. "Ostentoso, vanidoso. Aberatsa, baña afantsua geixago" Etxba
Eib. "Afanoso, ostentoso. Oiñ majo kalmauta dago baiña gaztetan tamaiñoko afantsua izan zuan ori. Zentzu
despektiboa du" Elexp Berg.
afantu. v. asentu.
afar. v. apar.
afari (V, G, AN, L, BN, Ae; Lcc, Mic 6r, SP, Urt I 145 (+ afai), Ht VocGr 426, Lar, Añ (V), Arch VocGr,
VocBN, Dv, H, VocB), apari (V, G, AN-larr, L (-ph-); Lar, Añ (V, G), Hb ap. Lh (-ph-), Dv (V), H (+ -ph-)),
auhari (BN-mix; SP, VocBN, Dv (BN), H (S)), aufari, aihari (S; Gèze, H (S)), aigari (R), abari (Sal). Ref.:
Bon-Ond 153; A (afari, apari, auhari, aihari, aigari, abari); AEF 1924, 162; Lh (afari, aphari, auhal-, aihari);
Lrq (aihari); ContR 516; Iz To, UrrAnz (afaixa), ArOñ (afai, afáldu), Als (afaiya), Ulz; Echaide Nav 168; Etxba
Eib (afarixa); CEEN 1970, 346; JMB At (apari); Elexp Berg (afai).
Cena. "Auharia (O), la soupé, afaria, la cena" SP. "Afarixa ariña, obe dala esaten dabe osasunerako" Elexp
Berg. Cf. MEIG VII 100: "Ez ote gindoazke oraindaino baino bide hobetarik bariaku-n ere afari-ren aztarrenak
bilatzen hasiko baldin bagina? Are hobe, zaharrago den abari-renak".
Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos. Afari es la variante más general, documentada en todos los
dialectos salvo en suletino, mixano y salacenco (para el roncalés cf. el ej. de Hualde aigaltan, s.v. afaldu). Aihari
es la variante suletina (auhari en Oihenart, Tartas y en el catecismo mixano CatLan). Encontramos un ej. (no del
todo seguro) de aufari en Prop. Hay abari en sendos ejs. de TAV y ConTAV, en Samper y en ZMoso (36). Apari
se documenta en textos guipuzcoanos y vizcaínos desde el s. XIX, alternando con afari (algunos autores como
Moguel, Zavala, Iztueta, Xenpelar, Orixe y Uztapide emplean ambas formas). En DFrec hay 30 ejs. de afari y 5
de apari.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
332