A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
- AFALTZERA EMAN, APALTZEN EMAN. Dar de cenar. Afaltzerat eman zioten ederki bieri, eta gero,
joan ziren beraz lo egitera. Barb Leg 69. Apaltzen emango ote zioten galde egin zun. Etxde JJ 159.
- AFALXETAN. "Aihalxetan, en train de finir de souper" Lh.
afaleku. v. afal-leku.
afalgai, aihalgei (S ap. Lh). "Éléments à souper" Lh. v. AFARI-GAI.
afalgailu, aihalgailu (-gallü S ap. Lh). "Éléments à souper" Lh.
afalgelatxo. "Coenatiuncula, afallekhútxoa, afaltokitxoa, afalgelatxoa" Urt V 268.
afalgia (S ap. Lh). "Endroit où l'on soupe" Lh.
afalgune, aihalgune (S ap. Lh). "Aihalgüne, endroit où l'on soupe" Lh.
afal-leku (Urt), afaleku (Añ (+ apaleku)), aparileku. Cenáculo; lugar donde se cena. "Coenaculum" Urt V
267. "Cenáculo" Añ. v. afaltegi, afaltoki. Prepara diazadazu afal leku handi bat hedaturik, eta zure baitan
eginen dut ene Baskoko afaria ene diszipuluekin. SP Imit IV 12, 1 (Ch, Mst sala). Jarraitu legijo Jesus maitiari
kristinaubak bijotzeko errukijagaz ta amodijuagaz Aparilekuti Gesemaniko ortu tristera. fB Ic III 248. Gogo
onegaz bada, urten eban bere diszipuluakaz afallekutik, ta juan zan Olibeteko mendijaren albo baten eguan
hortu, Getsemani deiturikora. Itz Berb I 230.
afal-lekutxo. v. afalgelatxo.
afalondo (V-gip, G, AN, L, BN; SP, Urt V 401, Lar, Añ, Dv, H), apalondo, aihalondo (S), aigalondo (R). Ref.:
A (afalondo, aihalondo, aigalondo); ContR 401; Elexp Berg. (Gralmente. en casos locales de decl. sing., sobre
todo en ines.). Tiempo después de cenar. "L'après soupé" SP. "(De) sobre mesa, janondoan, barazkalondoan,
afalondoan, conforme sea" Lar (v. tbn. Añ). "Temps qui suit le souper" Dv. v. afaloste.
Halaber kopa ere eman ziezén, afal ondoan zioela [...]. Lç Lc 22, 20 (Dv afaldu ondoan). Zer egin zuan
Jesusek afal-ondoan? Ub 89. Afalondoan, Jesusek egin zituan gauza miragarrien oroipena. AA I 333s. Arratsen
aihal onduan, Phausiren hartzeko mementuan... M. Etchegoyen Uskara libria (Baiona, 1836), 274 (ap. DRA).
Afal ondoan, bakhotxari emanen zion bere biharamuneko lana. Laph 190. Illuntze batean afalondoan senaremazteak
alkarren ondoan jarrita. Arr GB 11. Apalondoan agindu zien bere mirabeai argiyakin kalera-artean
laguntzeko. Aran SIgn 55. Afal-ondoan [...] asi ziran bertsoetan. Urruz Urz 39s (30 apal ondoan). Goizetan
amak, arratsetan aitak afal ondoan otoitzak erranez beren aitzinean gora. HU Zez 147. Apal ondoa zan,
illunabarra. Ag AL 61. Apalondoan [...] bakoitza bere kabira joan ginan. A Ardi 113. Aihal onduan eskentü
zeron zigarro bat. Const 33. Afari ta afal-ondoko kanta. Or Mi 5. Afal ondoan, hirugarren estaiko ganbera baten
leihotik bazterrari so nindagon. JE Ber 93. Bitez agur nereak, / apalonduon beintzat, / guztiak zuretzat. Ldi BB
4. Yesusen afalondoko itzaldia. Ir YKBiz 448. Gauez, apalondoan, sua bere txingar eta suautsakin bildu oi da.
JMB ELG 91. Afal-ondoan berriz dantzara. Or Eus 177 (384 apalondo). Afalondoa luzatzen dute / oi dan baiño
berantago. Ib. 94. Apal ondoan zoratu ginduzten beren algara, dantza, abesti ta jolasekin. ABar Goi 15. Etxeko
afal-ondo beroak. Iratz 71. Afal-ondo samur, itzez, itzik gabe gure Jaunarekin. Or Poem 538. Apalondo artan
aspaldin egiñ ez zutena egiñ zuten. JAIraz Bizia 101. Baina Theresaren portreta egin zuen pintorea lauzpabost
aldiz izan zitzaien etsean, afal-ondoetan. Mde HaurB 75. Ez dire oiek afalondoko kontuak (AN-larr). Inza
NaEsZarr 942. Apal onduan bertso saio bat. Uzt Sas 58. Odonekin egindako afari eta afal-ondoen oroitzapen
atsegina ez da agudo galtzen. MIH 145.
v. tbn. EZ Man II 48. Sor Gabon 46. Enb 175. Izeta DirG 26. SM Zirik 79. Larz Senper 76. JEtchep 56. Xa Odol
287. Apalondo: EEs 1917, 73. TAg Uzt 294. NEtx Antz 112. Ugalde Iltz 46. Anab Aprika 31.
Ostegun santu apal-ondoan. Balad 234.
Gu zazpiez bertzerik ez da nehor, muthiko gazte bat baizik; hau, afalondo, oherat joaiteko tenorearen beha
dagoke. JE Ber 96s.
- AFALONDOKO. Edontzi bat Rhin ardo ustutzen dun bakoitzean, arratzak eta turutak irrintzi dagite aren
apalondokoa goraipatzeko. "Pledge". Amez Hamlet 38.
afalondoero, apalondoro. Cada día después de la cena. Apalondoro, Engrazi bere xalantarekin biltzera
joaten zanean. Etxde JJ 170.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
330