A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
- AHAL-NOLA. De la manera posible. v. NOLA HALA. Eta eginik ahal-nola zilho bat, ur bazterrean
berean, han ezarri zuten misionestaren gorphutza. Prop 1895, 13.
- AHAL-NOLAKA. "Doha bidean ahal nolaka, il chemine comme il peut" H. "Orgak arranjatu ditu ahalnolaka
(L, BN-lab), ha compuesto el carro de alguna manera, es decir, a la buena de Dios, como ha podido, de
manera insuficiente" A (s.v. aal). Bildu zituzten ahal-nolaka lau mila giristinoen izenak, hek uzten zutela
giristino-legea. Prop 1892, 89.
- AHAL OROETAN. Todo lo posible. Aundiki euskeltzaleok aal-oroetan euskeraz ari bear degula. Ldi IL 93.
- AHAL OROZ. En lo posible; todo lo posible. Jesüs-Kristi erakustia haren hitzaren arau hura ahal oroz
onsa maite dügüla. Bp II 123. Lehenik behar dügü Jinkua adoratü, / eta lagün protsimua ahal oroz lagüntü. Etch
664. Ahal oroz mundu guziari / izan adi bethi zerbitzari. "Il faut autant qu'on peut obliger tout le monde". Arch
Fab 103. Guri, eskuararen atxikitzea eta zaintzea etsai guzietarik, ahal oroz; elez eta egintzaz. HU Aurp 213.
Uste düzie, beharbada, aphezek artha haboroxe badiela, nurk bere parropian, ahaloroz üskara garbi
begiratzeko? ArmUs 1900, 64 (ap. DRA). Berma bethi ahal oroz / haren hazkartzeari. Etcham 112.
(Precedido de bere, etc.). Ene ahal oroz / diat lagüntüren. Xarlem 1037. Ixilian bere ahal oroz Jinkoa
zerbützatzen zielarik. Ip Hil 13. Eskual-herriaren gure ahal oroz argitzea. HU Zez 79.
- AHALPE. "Ahalpeko (Hb), sous le pouvoir de..." Lh. Cf. Lar: "Apoderarse, alpetu".
- AHAL-SOMA. A tientas. Bata-besteari erruki-gabe emanaz aal-soma, jo-ala guzian zerbait autsi ta
xeetuaz. "A bulto". Berron Kijote 181. Kokots-aldeak ukikatu zizkion aal-soma. "A tiento". Ib. 181. Aal-soma
zijoazen, gauaren illunak ez bait-zien ezertxo-ere ikusten uzten. Ib. 215.
- AHAL ZELA. v. AHAL DELA.
- AHAL ZEN. v. AHAL DEN.
- EZIN KONTA (ESAN...) AHAL. v. ezin.
- IZAN AHAL, IZAN AHALEZ. v. izan.
- NOLA-AHAL, NOLA-AHALEZKO. v. nola.
aala. v. 1 ala.
ahalara (Dv, A (que citan O Pr)). En la medida de lo posible, tanto como se pueda. Handiek nahikara,
xipiek ahalara. "Les grandes font ce qu'ils veulent, & les petits ce qu'ils peuvent". O Pr 209. Goihets Sion
Salbaria / artzain et' aitzinaria, / khantoretan koblatan. / Goihets ezak ahalara, / ezi guziz askitara / ezezak'
eholatan. "Quantum potes, tantum aude". O Not (ed. RIEV 1926), 355 (Or MB 513 Al aiña gora ezazu). Nahiala
ez ditakenean egin, egiten da ahal-ara. Lf Murtuts 33. Cf. FLV 1971, 158ss.
ahalatu. (?). Cf. ahaldu. Ene gogoa / irten berria da sor-kabitik. / Kabi ertzean / ao-xabal, orra nun dagoen /
zerura naiez: / ahalatzen noiz-baño-noiz asiko. Bordari Olerti 1960, 89 (DRA traduce "bogar").
ahalbait. v. albait.
ahalbide. Medio, posibilidad, recurso. En DFrec hay 10 ejs. Cf. Ldi IL 12: "Iñor ez mintze-aal bidea asmatubearrez".
ahaldu, aldu (BeraLzM). 1. "Fortificar" BeraLzM. Al-izatera alduko balitz / gizon arroen almena, / nun
asetuko ete litzake / bere naimenik gurena? Enb 150.
2. "Posibilitar. Ibilli eta ibilli, alakoren baten, aldu eben gauzia" Etxba Eib. Ala aurkittu zan, alde batera ill
guran ez beitzeko bere pauso lotsagarrixa; eta bestera bizi-nai, Zaldunagan mendakatze [sic] gogorra aldutzeko.
Etxba Ibilt 478.
ahaldun (L, BN, S; Lar, Dv, H), ahaltun (Lar), aldun (V, G, AN, R; Urt Gram 7, Lar, Añ), altun (Lar, Añ, H).
Ref:. A (ahaldun, aldun), Etxba Eib (alduna). 1. Poderoso. "Poderoso", "potente" Lar y Añ. "Puissant, qui a de
l'argent, des moyens" Dv. "Puissant" H. v. ahalguztidun, guztiahaldun. Indarsu eta ahaldu egiten da gauza
guzietara. SP Imit II 8, 5 (seguramente por ahaldun o quizá tbn. por ahal(t)su). Heldu da ordean nitaz
ahaldunagoa den bat. "Veniet autem fortior me". Dv Lc 3, 16 (Lç ni baino borthitzago dena). [Ebanjelioak]
bizia diruri, ahalduna, egintza on guzien giderra. Hb Egia 92. Gaur bizi gera basurdeen gisan mendietan, bigar
biziko gera aberats eta aldunak urietan. Camp EE 1882a, 36. Obedituaz urakan aldun, zemuiezgarriren bultzada
bortxariari. "Huracán potente, irresistible". Otag EE 1882c, 480. Lagunik leialena eta bitartekorik aldunena. Ur
BulaG 557 (BulaAl 55 altsuena). Eskintzen dizkitzut ispiritu txit aldun oien eta San Migel zure serbitzari
Goiañgeruaren merezitasunak. SMiguel 21. Eta digula lehenbailehen Aita Saindu ahaldun kartsu bat! HU Aurp
135. Majenzio lako errege aldun eta indartsua. J.M. Tolosa EEs 1913, 209. Jakitun eta ezkajin, andiki ta otsein,
aberats eta ezeuki, aldun eta menpeko. P. Ormetxe EEs 1917, 100. Kristo aldunak, zerbait esan nai ote digu
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 33
mende.