A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
(Aux. trans. e intrans.). Cenar. "Ez gara afaldu zaharrak, il n'y a pas longtemps que nous avons soupé" SP.
"Gaizkiago barazkaldu bazine hobekiago afalduko zinen" SP (s.v. barazkaldu). "Zurraren etxean birretan afaldu
(G)" Aq 829. "Abaldu nagun, hemos cenado, mujer" A. "Eta geó etxatorrita afaldu berrin lokartu nekatuiken" Iz
Als. "Afaldu deigun, danok batu garanetik" Etxba Eib. "Afaldu dugu (V-gip, G-azp-goi-nav, AN-gip-5vill, B),
[...] afaldu gara (AN-5vill, B, BN-arb), [...] aihaltü gira (BN-arb, S)" Gte Erd 141.
Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos. Al Sur se emplea con auxiliar transitivo y al Norte (si
exceptuamos ejs. de J.B. Elissamburu (v. infra AFALDUXE) y de Mirande) con intransitivo. Para la distribución
de variantes v. afari. En DFrec hay 7 ejs. de afaldu y 1 de apaldu.
Halaber kopa ere har zezan afaldu zenean. Lç 1 Cor 11, 25. Afalduren nauk harekin eta hura enekin. Lç
Apoc 3, 20 (Dv afalduko naiz, Ip aihaltüren niz, Echn afaltuko'ut). Gosaldu, barazkaldu, askaldu ta afaldu ta
ogasuna galdu. RS 161. O Jesus maitatzekoa, / ortzegun arratsean / afaldu zinen hamabi / Apostoluen artean.
EZ Noel 120. Nahi duzu sarri afaldu. Volt 160s. Eztut nahi afaldu. Ioan nahi dut oherat. Ib. 164. Afal zaitezin
baino lehen. SP Phil 119. Maian jarri ta afalzen hari zirala. Mb IArg I 127. Behar diagü / gaur untsa aihaltü.
AstLas 36. Booz, afaldu zenean, etzan zen belhar meta baten gainean. Lg I 247. Othoiztu zuen Salbatzaillea
afaltzeaz haren etxean. Lg II 217. Ostegun batean joan zan, bere diszipulu edo ikasleakin batean afaltzera.
Afaltzen zeudela, artu zuan bere eskuetan ogi bat. Ub 87. Afaldukodút beraréki. LE in BOEanm 931.
(s. XIX). Apaldu daigun orain. Mg PAb 108. Zure aragia bigun ta samurra dala, ta zurearekin apaldu bear
dedala. VMg 2. Afaldu ebeen alkarregaz. JJMg BasEsc 64. Eztaizula egun atan afaldu. Astar II 115. Jakia,
sagardoa, / ardoa aukeran, / afaldu eta gero / trago onak eran. Echag 151. Aihaltü ziren algarreki Xaxienin /
Eta etxerat abiatü destenorin. Etch 638. Bere ikasleakin afaltzen zegoala. Lard 437. Orobat afaldu-eta, kalitza
hartu zuen. Dv 1 Cor 11, 25. Abaltzen zauden tenbran. Samper Mt 26, 26 (Ur (V) apaltzen, Hual aigaltan; Dv
afariten). Aihaltü zirenian. EvS Io 13, 2. Ustez otsuek behar zien gützaz aihaltü. ChantP 335. Neure peseteagaz
apaldu tabernan. AB AmaE 280. Arakiñekin gosaldu, ixkribabakin bazkaldu ta mandazaiekin afaldu. Sor Bar
84s. Ikusi dezagun zer gertatzen dan afaltzeko denboran. Urruz Urz 61. Ez litzake obe bertan afaltzea? Apaol 27
(26 apaldu). Holaxet erasian joan ziren etxerat, afaldu eta oherat. HU Zez 59. Len ez eban andreak / nigaz
afaldu nai. Azc PB 258. Baina emazteak eztau eukiten / afalduteko gogorik. Ib. 254.
(s. XX). Gero faiten da guziuak askaltra etse batra eta aigaltra berziara. Mdg 136. Juana Mari, gaur ondo
apaldu bear dogu. Echta Jos 19. Oraindik nola ez diran minutu asko afaldu degula. Iraola 40. Motrollok erriko
ardanetxian apaldu eban. Kk Ab I 42. Orain, ordu-erdi barru apaltzen asiko gera. A Ardi 57. Etxera eman eta /
segido apaindu, / gibela prestatuta / berriz ere afaldu. Noe 116 (95 apaldu). Al dokan lez iraun egik, gero
apalduko ddoagu-ta. Or Tormes 67. Maipak talo bero ederrak / Apaltzeko eiñ daruaz. Enb 175. Bere bordaldera
itzuli zen, apaltzen ari zirela, ain zuzen ere. Or Mi II. Berant afaldurik. Zub 110. Maiz bazkariz ostatuan,
afaltzeko ere bai, eta gero... ondokoak. FIr 174. Ta etxean, apaltzeko garaiean ez zerate alkarri begira egongo?
Lab EEguna 63. Kurrilluakaz nua apalduten eta egon lasa, ama, laster naz etorri-ta. Otx 157. Bainan xutitzen
zaizkit ene sei adizaleak, batzu afaldurik, bertzeak aire galdez. JE Ber 97. Ez al duk atxitu / apaltzeko lain, / ta,
ai, goralarri / ta barne dantza! Ldi UO 32. Afaltzen ari zirala. Ir YKBiz 444. Apaldu ondoren? ABar Goi 17. Jai
egin eta, goiko ostatuan / oi baiño obeki afalduz. Or Eus 193. Poltsan dutan diruarekin / ez diat apalduko gaur.
Ib. 162. Apaldu ordukoxe oeratu ziran. TAg Uzt 73. Afaldu ondoan, ikaslên erdian mâiean zegola. Or Poem 537.
Apaldu gabe gelditu. Etxde AlosT 30. Apaltzera biltzeko ezkilla jo zuten. JAIraz Bizia 40. Gero restaurantean
afaldu zuten. Mde Pr 145. Elgarrekin afalduko diuk! Larz Iru 118. Haugi gure etxerat, gurekin afalduko hiz.
JEtchep 49. Bapo apaldu zuten. NEtx LBB 189. Afaldu arte ez baiginen haren etxetik atera. Xa Odol 137.
Apaldu nai ez dunarentzat maie prest (AN-larr). Inza NaEsZarr 313.
v. tbn. Cap 147s. DurPl 48. Arb Igand 133. Ox 90. Lf Murtuts 37. Zerb IxtS 87. Txill Let 45. Akes Ipiñ 32. And
AUzta 72. Balad 173 (135 apaldu). Erkiag Arran 73. Arti Ipuin 25 (MaldanB 220 apaldu). Izeta DirG 26 (68
apaldu). Etxba Ibilt 462. Lab SuEm 197. Berron Kijote 126. Apaldu: It Fab 15. Zab Gabon 33. Alz Ram 22.
Anab Poli 74. Osk Kurl 68. Ugalde Iltz 62. BEnb NereA 139. MAtx Gazt 74. Uzt Sas 71. Aihaltü: AstLas 36.
(Con objeto directo). "Ollasko gurigurixak erreta afaldu genduzen" Etxba Eib (s.v. gurixa). Israeltarrak,
Ijitotik irten ziran gau artan, afaldu zuen bildotsa. Ub 24. Txibia bategaitik gaba galdu, / ta pozen zoroz ezer ez
afaldu? Zav Fab RIEV 1909, 34. Amalau jango eta / bi sardin afaldu. Bil 150. Gelditzen diran sei abek geonek
afalduko dizkiñagu gure senartxuekiñ. Sor Gabon 34. Auzoko jentia soluetatik etxerantza yoianian zeozer apaldu
ta laster ogeratzeko ustez. Kk Ab II 121.
Ustez otsuek behar zien gaur gützaz aihaltü. Etch 348.
- AFALDU-BERRIAN. Recién cenado. Cf. Lh: "Aihalberri, qui vient de souper". Bederatziak aldean,
kantinatik apaldu-berrian zetozela-edo, beren jardunekin nere lo ederra ondatu zidaten. Anab Aprika 69.
- AFALDUXE. (Forma con suf. -xe, de valor aprox.). Afalduxe ginuenean [...] erakutsi zarozkigun guretzat
ziren bi oheak ganbara berean. Elzb PAd 56. Afalduxe zutenean, itz egin zenuen Bakaldun orrek. Ayerb EEs
1914, 168 (ap. DRA; la ref. es incorrecta). Nahiz jadanik afalduxea zen, Thomas berriz lothu zen xingar zafla
eder bati. Barb Piar II 118.
- AFALTZAGA. Sin cenar. Etxun aite afalzaga ta jagi aite zorbaga. RS 394. Ongo dot oera afalzaga,
jagiterren zorbaga. Ib. 430.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
329