A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
azaltzeko. Erkiag BatB 157.
d) Según, dependiendo de. Nik ez dut uste --Don Kijotek erantzun-- ezkutari aiek soldata-truke beiñ-ere egon
ziranik, eskeiñi-alean baizik. "A merced". Berron Kijote 228.
- AHALEKO (SP). a) (Precedido de rad.). "Gizon eraman ahaleko karga eraman du" SP (tal vez por gizonek
eraman ahaleko). v. AHALAKO. Arima eta gorputzaren osoki zerbitzua, / ofrendatzen darotzut hek errenda
ahalekoa. EZ Man II 205. Segurantzaz darotzugu agintzen zerbitzua, / gure gorputz eta arimak iraun ahalekoa.
Ib. 53. Egia da hek asma ahaleko gozamen guziak garaitzen dituztela. Hb Egia 82. Arthikitzen dio Epaminondasi
bizkarrerat altxa ahaleko harri bat. Ib. 25. Ez dira baitezpada hain handi ez lodiak, bainan ba, altzeiru hutsak
direlakotz, doidoi jasan-ahalekoak. JE Ber 63.
b) (Precedido de gen.). "Hori ez da ene ahaleko, cela n'est pas en mon pouvoir" Dv. Baldin beraz gauzarik
aphurrenak ez badire zuen ahaleko, zertan khexa bertzeez? Dv Lc 12, 26 (Lç xipién dena-ere ezin badagizue).
c) (Uso adj.). Posible. Dena da ahaleko sinesten duenarentzat. IBe Mc 9, 23 (He ahalkor).
- AHALENA. Cuanto se puede, todo lo posible. Aidürü hartan nork beria ideki behar diala ahalena. Egiat
158. Bizia lüzatü nahiz ahalena ari girade. Ib. 189. Zakian jendiak, ordian, bere izaitiaren flakezia ta gezürrez
ahalena zien estaltzen. Ib. 257.
- AHALEN ARABERA. (Precedido de bere, etc.). En la medida de sus, etc. posibilidades. v. AHALAREN
ARABERA. Ahal bezain perfetki bethetzen zituen bere adiñaren eta ahalen arabera karguz hartu zituen
lanak. Mih 13. Zure ahalen arabera izan zaite karitatos. Dh 228. Zoazte beraz pobreen, aflijituen erien
bisitatzerat; lagun ezatzue erromesak, zuen ahalen arabera. EgunO in Arb Igand 186. Berak bere burutarik eta
bere ahalen arabera egin zituen asko eta asko ikus-lan eta ikas-lan. HU Aurp 76. Bakotxa han-harat abia zadin
bere ahalen eta gogoaren arabera. Lf in Zait Plat XV. Bazen norbait Frantzia aldetik bere ahalen arabera Doña
Mariaz orhoitzeko. Ardoy SFran 75.
- AHAL-ESKAS (Dv). a) (Sust.). Impotencia. Hori nahi dut, hori da ene gutizia, konpli zazu othoi ene ahal
eskasa. Ch III 10, 4. Lan garaiari ere lotzen zaio, eztu alegatzen ahal eskasa. Ib. 5, 4 (SP ezta arrankuratzen
ezinaz, Mst eztü, ezin eginen gañen, soltantxarik galthatzen). Bere ahal-eskasa ezagutzea. He (ap. Dv).
Aithortzen dut ene ahal eskasa. Mih 56. Konpli zazu, othoi, ene ahal eskasa. Brtc 172. Zertaz ordaintza ber-
ahal eskasa. Birjin 358.
b) (Adj.). "Impuissant" Dv.
- AHAL ETA EZIN. "Al eta ezin (R), a la fuerza, pueda o no pueda, de buen o mal grado. Gizon batek lan bat
gunean ezoken egin eta beste batek araztu zaun, al eta ezin (R)" A. Cf. EZIN ETA AHAL.
- AHALETAKO. De posibles, poderoso, que tiene bienes. Aberats bakhotxak, etxe ahaletakoak, sal-erosi
handia duten etxeak, abia balitez hamarretako emaitzaren [...] egiten. Prop 1899, 143.
- AHALETAN. En disposición de, en situación de. "Ez naiz zure pagatzeko ahaletan, je ne suis pas en état
(litter. en pouvoir) de vous payer" Dv. Ez dezazula gogoa gal. Oraño [sari] heien ardiesteko ahaletan zare.
Mih 244. Behar dire oneski ta nihor behartu gabe bere bizia kharraiatzeko ahaletan ezartzerat bere buruak. Dh
72. Horiek asko gasta-bide ta egiteko gaxtotarik urruntzen dituzte, ta bere egitekoei ohore egiteko ta bere umeak
ongi ezartzeko ahaletan ematen dituzte. Ib. 197. Beldürrez ororen ikhastetik gibeltiak izan litian, bürütik bürü
ikhasteko ahaletan izan ziratekianak. CatS VII.
"Ahaletan da (d'une manière absolue), il est bien muni d'argent, de biens" Dv. Zergatik beraz ahaletan
laitezken presunek [...] ez lezakete bere gain har. Prop 1899, 143. Lagunt gaitzatela beraz beren othoitzez, diruz
ere bai ahaletan badire. Prop 1902, 235.
- AHALETIKAKO. (Precedido de gen.). De la disponibilidad, de los recursos. "Neure ahaletikakoa da zuritze
hori [...]. Egoitza eder hura gizonaren ahaletikakoetarik da" Darric (ap. DRA).
- AHALETIK JOAN. (Precedido de gen.). A cargo de. "Noren ahaletik doha zuritzeko hori?" Darric (ap. DRA).
- AHALEZ (B; alez B; Añ). Ref.: A (alez); Izeta BHizt2. a) En lo posible. "(En cuanto se) pueda, [...] aldan
guztian, aleginean, alez" Añ. "Beti etxetik kanpo baña aalez, lo itera etxera" Izeta BHizt2. v. AHALAZ.
Obretan ere elkharren behartzen eta meneratzen direnean, elkharri ahalez heltzen zaitza. Ax 324s (V 215).
Egizue ongi, ahalez obra onetan enplega zaitezte. Ib. 149 (V 98). Eta ahalez zeure leheneko falten erremediatzen
ari zarela. Ib. 208 (V 140).
(Precedido de bere, etc.). Eta eman zaite gaurgero zure ahalez dagokon bezala haren ohoratzen. Dh 266.
Bekhatutik urrun-arazteko gehienik gai diren errelijioneko egia handiak gogoan erabiltzen, eta bere ahalez
phisatzen. Ib. 95. Lagunt ditzagun guk ere / guziek gure ahalez. Etcham 46. Orepil aundi bat egin nuan [...] ez
zan bezain aundi, ez bainezaken iakin, baiñan ene ahalez. Or Aitork 159.
"Pudiendo, alez, aleginez" Izt 100r.
b) Posiblemente (?). Egia urgen dela / bai etare ahalez / nik bezain ontsa / badakizue mundu orok. AstLas 10.
- AHAL EZIN. Imposibilidad. Zein gozoa dan zugandik alde / al eziñaren eziña! Gand Elorri 86.
- AHAL EZINEAN. En la imposibilidad. Eta premiñadunai lagun al ezinean, aurkituten dan Abade edo
Eleizgizonari. Itz Azald 207.
- AHALEZKO. a) Posible. Othoi, Iauna, zure graziaz egin bekit ahalezkoa, niri naturalezaz ezinezkoa
iduritzen zaitana. SP Imit III 19, 4. Gaitzik gerta dakizunean, har etzatzu haren kontrako erremedio ahalezkoak
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
31