A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
adiune. Tiempo; momento. Cf. A Ezale 1897, 272b: "--Zegaitik esan dozu bost berba gitxienez dagozala
erderazko tiempo adierazoteko? [...] --Ea ikusi batzuk. --Eraaldi, adiune, astiune, adiuntza, arkuntza, arte,
bitarte, ereti, zori, muga, beta". Jakiñ bezate izan dala munduan argi bat guziekikoa eta guzierakoa geren
adiunetik kanpora argi utsa. Lar SAgust 5. Ardao edo ur edo esne piskat aora eroateko adiunean, "dsaust"
lamiñea ke-zulotik bera. Ag AL 64. Iarri zan belauniko kurutze andi baten oiñetan, adiuneko nasteak zuzendu ta
garbi ipinteko uste on bategaz. Ib. 66.
- ADIUNEZ (Izt 3v). Oportunamente, a tiempo. v. ADINONEZ, ADIUNTZAZ. Guztion begiak Zeuri begira
dagoz, Iauna, eta zeuk adiunez danontzako iakia emoten dozu. A BeinB 45. Zori onean da adiunez iatzi zan
goiko atsoa, Madalen eulea, aparia maian eukala Perrandesi esatera. Ib. 84.
adiuntza (V ap. A; Lar, Añ, H (que cita a Mb)), adinuntza (V ap. A; H), aduintz (Hb ap. Lh, H (que cita a Mb)).
1. Tiempo, ocasión. "Sazón, ocasión, coyuntura" Lar y Añ. "A deshora, adiuntza gaitzean" Lar. "(A la) sazón
se hallaba allí, adiuntza artan zegoan an" Ib.
Tr. Es palabra originalmente vizcaína y usada en instrumental (adiuntzaz 'a tiempo') o inesivo (a. onean...); así
figura en el dicc. de Añibarro, y en los glosarios de Moguel. Larramendi y Mendiburu lo utilizan tbn. como
sustantivo equivalente a garai, etc.
Adiunza onean nentorre baia ezer ez nekarre. "En buena sazón vine". RS 332. Bada, ene kristauak, zer juizio
zuezaz egin aldagiket adiuntza onetan? SermAzc 280. Komuniatzen zaran adiuntzan bezain mutu ta motel
gelditzen zara zu, komuniatu ondoan? Mb OtGai III 204. Garai edo adiuntz hau da alabaña orretako [...] garai
guztiz egokia. Ib. 231. Eta garai edo aduintz berean erraten dio Jangoiko berak. Mb OtGai 9, 181. Bear den
garai onean, adiuntzan ta eran zuganako da. Mb (ap. H). Orain, aduintz edo garai onetan. Ib. (ap. H). Iaikiak
arkitzen ziran garai edo adiuntz hartarako. Ib. (ap. H). Denporaz ta bere neurrian artuten dan osagarriak
osatuten daben legez, ta adiuntzaz kanpora artuak gatx egin. Añ MisE 195. Adiuntza txarra da oraingoa, noski:
baña Mireni idaztea erabaki dut. Txill Let 45.
2. aduintz. "(Hb), [...] âge de raison" Lh.
- ADIUNTZAZ (Mg Nom, Mg PAbVoc, Añ, Izt 3v, A; adiontzaz Añ). A tiempo; oportunamente, en el momento
adecuado. "Mugonez (G), adiuntzaz (V), a buena hora" Mg Nom. "Adiuntzaz y adi-onez, a buen tiempo u hora"
Mg PAbVoc. "(A buen) tiempo, (V) adiontzaz" Añ. "(Llegar a) punto, a tiempo, (V) adiuntzaz" Ib. "(A) buen
tiempo", "(a) hora buena", "(a) sazón" Ib. "Oportunamente" A. v. ADINONEZ, ADIUNEZ. Emotia adiuntzaz
edo ordu onian zor deutsen biarsaria. CrIc 69. Aldegin ordi lekubetati [...] ta adiuntzaz juan etxera. Ib. 74.
Adiuntzaz edo denporaz ez erakutsiaz euren umiai zer dan konfesinoia. Ib. 102. Gorputzeko gatxetan esan oi da
adiuntzaz edo asieran datozala ondo osagarri edo erremedijuak. Mg CO 113. Nik esnaatuko zaitut goxian
adiuntzaz urteteko gauzaak ikustera. Mg PAb 113. Adiuntzaz ta goxago oetik jagi, asi baga eguna nagitasun ta
alper usañagaz. Ur MarIl 2. Baldin adiuntzaz eta denporaz onduten diranak bere, estu eta larri ibilliko badira
erijotzako orduan. Ib. 79.
- ADIUNTZAZKO. Oportuno. Denpora guztiak dira erazkoak ta adiontzazkoak bakeak egiteko. Añ MisE
250.
adiur. v. aiurri.
adiuratu. Conjurar. Adiuratzen aut Iainko biziaren partez, erran diezaguán eia hi aizenez Krist Iainkoaren
Semea. Lç Mt 26, 63 (He errekeritu, Ur otoitzmenatu, Ur (V) itandu, Ip manhatü, Echn, Leon manatu, Hual,
Samper konjuratu, Ol, Or, Ker agindu, IBe eskatu). Adiuratzen aut Iainkoaren partez eznezan tormenta. Lç Mc
5, 7.
adiurnerazi. Citar judicialmente (cf. fr. a(d)journer). Adiurnerazi zazu edo prisondegian ezarrierazi zazu.
"Faites-les assigner ou mettre en prison". Volt 230.
adiurre. v. aiurri.
adiurri. v. aiurri.
adiutu, aiutu. I (Vb.). 1. Preparar, disponer. Erregalutxuak / dakarguz / eder txitozkoak / aiutuz / eztatoz
alarik / esku txarretarik (1757). (Interpr?). Eusk 1976, 92. Ebagi eban soñekua, adjutu ta prestau arija ta
jostorratza ta asi zan josten. Ur MarIl 102.
2. aiutu (V-ger-ple-arr), aiotu (V-ger-ple-arr-oroz-m). Ref.: A (aiutu, aiotu); Iz ArOñ (aixotu). "Afilar una
herramienta calzándola" A. "Afilar el hacha, etc., con el martillo después de ponerla candente, pero sin acerarla
de nuevo" Iz ArOñ.
3. aiotu. Aplicarse. Onen aurka, ordea, ekarri ditun lege berberok mugonez aiotuko zazkio. 'A éstas [leyes]
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 303
mende.