A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
etsaien eskuetarat. Prop 1886, 65. Hetarik bat osoki ona zen eta Jainkotiarra, bertzea aldiz ahal bezalako jende
minkhor gaizgarri bat. Arb Igand 104. Ostaturat baitoatzi, eta jan baino gehixago edanik (maiz dena ere ahal
bezalakoa) bazkaldu direlako ustearekin baitire atheratzen. JE Bur 169.
- AHAL DELA (aldala V-gip ap. Etxba Eib). A poder ser. "De ser posible, pudiendo. Aldala, ez detsagu ogidu
[sic] biar, en tanto que podamos, no debemos obedecerle" Etxba Eib. Beraz al dala penitentiak dauka
obligazinua artu ta kunplietako emoten jakon penitenzija. Mg CO 213. Ainbat lasterren, eta, al dala,
Jaungoikoaren bakean eta grazian [bete bear da penitenzia]. Itz Azald 148. Al dala, zureagaz egingo dogu. Zam
Man 3. Aurrari, al dala buru gañean, ur utsa ixuriaz. KIkG 69. Al dala, ezaguerea daukan bitartean artu bear
dau. KIkV 102. Al dala eneuke ezer galdu gura. Otx 178. Emen geienok bizi nai dogu, / al dala beintzat,
gustora. BEnb NereA 89. Baña al dala beti batekin [aitortu bear dezu]. MAtx Gazt 94. Senargaia iritxi zaidazu
lenbailen... al dala, ez dedilla betokerra izan. NEtx LBB 141s.
(ahal zela, en pasado). Esan zenduten eguardirako / etorritzeko al zala. Uzt LEG I 287.
- AHAL DELARIK. A ser posible. Karitateak eta Jainko legeak galdatzen dute ihizi gaixtoari aztaparren
errotik atheratzea, ahal delarik. Barb Sup 113. Itsasuko gereziak, hasteko, nun ez dira mundu huntan ezagutuak,
aipatuak, goretsiak, eta, ahal delarik, iretsiak. Lf Murtuts 1. Karabineroak oldartzen bazaizkik, ahal delarik
igesiari eman. Etxde JJ 44. Bizkortu nahi den hizkuntzak, eredu berdindua izan beharko du nahitaez, eta, ahal
delarik, batua. In MEIG VI 41. (ahal zelarik, en pasado). Nahiago zuen, gero, mariñelekin egon, jan eta lo
egin. Ahal zelarik bederen! Ardoy SFran 153s.
- AHAL DEN. (Ante adj. o adv. en grado superlativo). v. ahalik. Al dan ongiena apaindu bear da. AA I 451.
Berbaz al dan ondoen / egiñaz berari. AB AmaE 357. Al dan laisterrena errespuesta emango diyot. Moc Damu
14. Eran goizian txuritik, / al dan onenetik. JanEd II 14. Al dan maizena etorri zaite. Tx B II 137. Al-dan
zeatzenik arloa argi ikusi. Ldi IL 79. Artzaiak beren artaldeekin al dan kalterik txikiena egin bear diote. Munita
129. Bearreko zan gaur Iorrera / al dan geien joatea. BEnb NereA 158. Beiratu zekena, / al dan okerrena. JKort
in NEtx LBB 313. Ahal den kutsurik gutxiena. Ugalde in MEIG IX 55.
v. tbn. Al dan: Sor Gabon 59. Iraola 84. Arrantz 123. EusJok II 153. Basarri 114. Uzt Sas 121.
(ahal zen, en pasado). Donostiyara eraman eta / al zan lenena kuratu. JanEd II 85. Al zan maizena iyurtzi.
Tx B II 112. Aal zan aguroena zijoala. Anab Aprika 103.
- AHAL DENA (aldana V-gip). Lo posible. "Ahal dena da holako janaria" Darric ap. DRA. "Lo posible, lo que
se pueda. Gure aldetik, aldana eiñgo da" Etxba Eib. Al dana egin ta ezin dabenean / atxakiatu. Zav Fab
RIEV 1907, 533. Beti egiñik al dana. AB AmaE 294. Gizon ala emazte, jaun eta andere, ala den apalena bardin
[ibili dira diruzko laguntza eske]. Toki arau, ahal dena. HU Zez 141. Aldana egiñaz egitutenda egipidea. Echta
Jos 5. Sartu aldana ta jarioak itxi. Ag G 246. --Geitxo ez ote da eskatzen dezuna? --Aal dana baiño geiago ez.
ABar Goi 27. Zikin-artean al dana bananduten. Erkiag BatB 129. Txekorra txarra daukala eta / al dana bajatuazi.
Uzt Sas 200.
v. tbn. Mattin 5. Al dana: AzpPr 68. Alz Ram 37. Kk Ab II 110.
Aldena, itxasoan den arrayik oberena (AN-ulz). 'Quien hace lo que puede siempre avanza'. Inza Eusk 1926 (3-
4), 10. Arrantzaleak itsasoan arrapatzen duten arrairik onena aldana izaten dala. Moc EEs 1929, 156.
(ahal zena, en pasado). Ustez itzegin nizun / gizatasunian, / al zana onian. AzpPr 38. Ia bizixa gorde
zeikion al zana eitteko. Etxba Ibilt 489.
- AHAL DENIK. (Con adj. o adv. en grado superlativo). v. ahalik. Al danik egiena izan dedin. Ldi IL 78.
Ikuslearen eskubi-aldetik agertzen da Teseu: errege-arrandiz, baña, al danik bakunen. Zait Sof 121. Egin
daiguzan gauzak / al danik onduen. BEnb NereA 28.
(ahal zenik, en pasado). Al zanik gutxienen bidea luzatzearren. TAg Uzt 137. Al zanik azkarren ibilita.
Salav 60.
- AHALEAN (H). A) (No precedido de vb.). a) Pudiendo. Obra oneko arnegua ahalean ez konplitzea, mortal.
Harb (ed. 1690), 466.
b) En lo posible. Ez alean guk galdu / erriko legea. Zav Fab RIEV 1907, 93. Ardatza ondo erabiltzera, eta
ari-albeñu meak irutera alean saiatzen zan. Arr GB 6.
(Precedido de bere, etc.). En la medida de sus, etc. posibilidades. Godoak ere bere ahalean enseiatu ziren
Latinaren ikhastera. ES 95. Urrikal bekizu haren flakeza, eta zure ahalean progotxa zaite haren hutsaz. He
Gudu 112. Bere ahalean eta nahi zuzen batekin bethe izan dutenak Jainkoaren legea. Lap 156 (V 69).
B) (Precedido de part.). v. AHALA. a) Todo lo posible. "(No) cabe más, [...] neurri betean, artu alean" Añ.
"Botaalan, emonalan" Elexp Berg. Eragozten ote dituzu, eragotzi alean, besteren oben-kulpak? Mb (ap.
DRA). Ari zan ixildu ere gabe Baxili aoak ekarri alian. Urruz Zer 87. Piztijok oindiñokarren karrak eta karrak
jo-alian eragoioela ikusirik. Otx 137. Artu makillea eta zist eta zast, emonalean zigortu ei yuen agurea. Bilbao
IpuiB 56. Beti zakust euron atzetik agireka eta esan-alean. Ib. 171.
b) "Zuk dirua ekarri ahalean, nik gastatuko dut, conforme vayas trayendo, conforme traigas dinero, yo lo
gastaré" Asp Gehi. Etxe-ganbara bete-âlean / arnas izerdiz âzturik. "A medida que se llena el pajar". Or Eus
297. Ontziok utsik egozan, egarriak eskatu-alean utsitu zituelako, jakiña. Erkiag Arran 14.
c) Inmediatamente de, nada más. Eta txoperra bera, ez da asko obea, lapiko txikia dalako, ikusi-alean
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
30