A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
1876-77, 60 (1899, 215 aditzaile). Nere aditzalleak, / au goguan gorde: / falsoak ematen du / asko pesalunbre.
PE 70. Bukatu du bere aditzalleak ainbeste miraritu dituen sermoia. Otag EE 1887a, 243. Abiatu ziren hitzka
samurrak bezala, bainan aditzaile guziek bazakiten Piarres zoin zen prestua. Elsb LehE 34. Bere prediku hekien
sarrarazteko hobeki aditzailen bihotzetan. Jnn SBi 88. Bere aditzallen belarriai atsegin ematearren. Itz Berb I
90. Irakurtzale eta aditzale, ororentzat pastikagarri. HU Aurp 203. Nere aditzaille maiteak. Ag Ezale 1897,
124b.
(s. XX). Zuen aditzale gazten argitzeko hitzik garbienak. CatJauf V. Ikustekoak izaten dira bersolarien esaera
parregarriak eta aditzallearen [sic] algara aundiak. Muj RIEV 1908, 428. Aditzalerik gabe, zer ari dira bada
eskolemaileak? JE Bur 48. Ondamuz zeuden Juan Andresen inguruko lagun ta aditzalleak. Ag G 115. Etsai
orren izena nik emango dizuet, nere biotzeko aditzalle maiteak. Lh EEs 1915, 235. Gaur ere badira abeslari
bikañagoak [...] musikaren atsegin eta alaitasunakin aditzallearen biotza mugitu ta berotzeko. Pagoaga Itzald II
127. Aditzailerik nahi ez duenak, ez du gora behar mintzatu... Barb Sup 111. Bainan xutitzen zaizkit ene sei
adizaleak. JE Ber 97. Jesus deusik nihun etzen eskualde batean kausitu zen, bortz mila aditzaile ondotik. Zerb
IxtS 85. Mintzo au entzutean aditzalleak abozabalik gelditu ziran. Etxde AlosT 42. Aditzale guziak hainitz
gustatu dira entzun eta ikhusi guziez. Herr 29-3-1956 (ap. DRA). Aditzalliak emen daude ta / artu dezatela kontu.
Uzt Auspoa 22, 142. Aditzale jaunak: Harrituak bide zaudezte zertarat etorri naizen hunat. Lf CEEN 1973, 121.
Aditzaleek arizaleen eletarik asmatu behar dute gauzak non gertatzen diren, eta noiz. Lf in Casve SGrazi 12.
v. tbn. Bv AsL 152. Moc Damu 36. Lander RIEV 1913, 556. Aditzale: Gy IX. Arb Erlis 245 (Igand 129 adizale).
Adizale: Ox 154.
"Esatallea bada, baña aditzallea ez (G-azp), esalea, erralea da, baña a(d)itzallea ez (AN-gip, B)" Gte Erd
179 (ref. a los que no aguantan bromas ajenas).
3. Oidor (cargo público). "Oidor de Cancillería" Lar. "Oidoría, aditzalleen goiendea" Ib. Tarragonako
Martiztiaren Aditzalle jenerala. Izt C 487. Errege Fededun Don Fernando eta Doña Isabelen aditzallea. Ib. 467.
Gaspar Doctis-koa Venecian Aita Santuarenganako Bialkiñaren enzunle edo aditzalle zegoana. Aran SIgn 101.
Lardizabal-dar Martin Jauna India-tan Bakaldun-aditzaille (consejero real) izan zan. J.B. Ayerbe EEs 1912, 49.
4. adizaila. Entendimiento, inteligencia. v. adile (2). Aingerubai emon eutseen Jaungoikuak adizailia ta
borondatia. fB Ic I 15. Nok emon deutskuz ta gordeetan deutskuz adizailia, borondatia ta gomutarija? Ib. 63.
Bada adizailiak edo entendimentubak ezaututen ez daben gauzarik, borondatiak amau ezin legi. Ib. 17.
- ADITZAILE-BILDUMA. "Auditorium, [...] aditzaille bilduma" Urt III 137.
- ADITZAILE-TALDE. Auditorio, público. Kontuan jarrierazorik bere aditzalle-talde ugari guzia. Aran SIgn
99s. Igo zan Obispo Jauna sermoi-tokira, eta galde au egin zion aditzalle-taldiari. Bv AsL 113s.
aditzain. v. adizain.
aditzañ(a). v. adizain.
aditzapen. Contenido, lo que se expresa. Garai hartako idazkiek, XX-garren mendearen atsarreraino,
mintzaera haunitz gozagarria zerabilten, ia herriarena, alegia; asmobide eta aditzapen gutxi ordea. Mde Pr
285.
aditze (Urt Gram 38, Hb ap. Lh , H (s.v. adimendua)). 1. Sentido del oído. Gehiago gorputzaren bortz
kanpoko sensuak / [...] bista, aditze, usain, gustu, ukitze banatua. EZ Man I 16. Ordea nik alea ni gor ez nuen
deus aditzen [...]. Eta gizon aditzerik gabea bezalakatu naiz. Harb 329. Sentiduak dirade bost: 1. Ekustea. 2.
Aditzea [...]. OA 99. Bigarrena, aditzea. El 15. Eskatuko dizut zuri aditze on bizi bat. Mb OtGai III 212.
Bortzgarren prenda [...], da adimentu edo aditze ona, eta Jaungoikoaren inspirazioari obeditzea. LE Urt 179.
Haien berririk inoiz heltzen bazen gure aditzera bide zuzenez nahiz okerrez. MIH 279.
2. (Urt, Lar Dv, Añ (G)). Acción de oír. "Acroasis, aditzea, entzutea, audienzia" Urt I 112. "Audiencia, el
acto de escuchar, oír" Lar y Añ. Enazazula utz kanpoko begien ikustearen arauera iujeatzera, ez eta sentenzia
emaitera gizon frogatugabeen aditzearen arauera. "Neque secundum auditum aurium hominum imperitorum".
SP Imit III 50, 7 (Ol iñori entzundakoaren arauz). Adirazi ditugun aditze ta ekuste onetatik. Mb OtGai III 211.
Orretako egin bear dugu aditzen duguna; bada egiten ezpadugu [...] geren aditzetik gauz onik ateratzen ez
dugunak [gara]. Mb IArg I 331. Egiten dituzte sermoi-aditze, mez-enzute [...] ta [...] beste gauz onak. Ib. 288.
Alabér bi aditze-gisa dire, bata solamente entendátus errának; bérzea obeditus. LE Urt ms. 103r. Ukatu
belarriai kanta zikiñen, itz anima galgarrien, ta erausi gaiztoen aditzea. AA III 617. Zenbat behatze, solas,
aditze, jan-edan, urhats, egin-kunde, gure sentsu guzien usantza? Dh 139. Gure sineste sainduari edo girixtino
eginbideri aiher zirenek haren eremuetan, segura zuten, eta zalu gero... berenen aditzea! HU Aurp 113.
(Lo) que se ha oído. "Ez da hori ene aditzea, ce n'est pas là mon entendu" Dv. Cf. infra ADITZEA IZAN.
3. Expresión. Hargatik ezta [abantaillaren eskaintze] hortan bi aldetarako aditzerik, ez eta gezurrezko
humiltasunik. SP Phil 207 (Echve Dev 243 tolestura).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
298