A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
- EZ-ADITUARENA EGIN. Hacerse el sordo. Ez adituarena nahi dute egin Iñazioren lagunek; bainan
Iñaziok adiarazten diote zin zinez mintzo dela. Laph 184. Ez adituarena egin zakon lehenik hasia zenak. JE Bur
94. Bi buruzkariek ez adituarena egiten diote. JE Ber 48. Honek eduki zezakeen arjentinarraren desafioa [...],
jakile izan balitz. Horrela izanik ere, gerta zitekeen ez adituarena egitea, gogorik nahiz astirik ez zuelako. MEIG
VI 109.
- EZ-ADITU BEZALA EGIN. Hacerse el sordo. Lenbizian ez-aditu bezala egin bazion ere, azkenean agertu
zion aditu zuela aren otoitza. Mb IArg II 320.
- EZ ADITU EGIN (G-azp ap. Gketx Loiola; Lar, Añ (G)). Hacerse el sordo. "(Hacer) oídos de mercader,
belarriak gortu, ezaditu egin" Lar. "[Hacer] orejas, oídos de mercader" Añ. "Desentender" Ib. "Ondo otsegin
diot, baño ez-aditu egin du" Gketx Loiola. v. ENTZUNGOR EGIN. Ez ikusi eta ez aditu egiten duela,
bertzeren falten disimulatzea. Mat 32s. Ez aditu egiten dut / alegia ni gortu. EZ Eliç 326. Beren gogo gaistoari,
begi arinei ta gorputz atseginz-zale galgarriari ez-aditu egin. Mb IArg I 96. Aren hitz eroari ez aditu egin zion
Jesusek. Ib. 235s. Zenbaitek ez-aditu egiten diote arzaiaren txistuari. Ib. 311. Esan dizute bein ta berriz [...] ta
ez-aditu egiten dezu zuk. Ib. 377. Mirabeai utzi diezun ezkutariarekin beren erara egoten, adituari ez aditu eta
ekusiari ez ekusi egiten diozula. AA II 123. Ez aditu edo enzun gor egiten diozu oraiñ Jaunaren gaztiguai. AA
III 531. Jesusek ez-aditu egin zion; baña emakumea leiatzen zitzaion. Lard 404. Eskatu zizkion Dorrontsorori, ta
Dorrontsorok ez-aditu egin zion. Or SCruz 62.
(Con complemento directo). Manuelak azkeneko itz aek ez aditu egin zituan. Zab Gabon 56. Eta esaten
diguten guzia ez-aditu egin dezagun; gauzak garbiago agertzen diranean mintzatuko gera. Goñi 38.
- EZ-ADITU IDURI (ITXURAPEN) EGIN. Hacerse el sordo. Ez aditu itxurapen egiten duenari, / barkhatuko
etzioat halako dobleari. EZ Man I 14. Gure bilha dabilanari noiz artean ez aditu iduri eginen diogu? Harb 380.
Anhitzetan ere ikhusia ez ikhusi eta aditua ere ez aditu iduri egin behar da. Ax 288 (V 192). Disimulatu zuen, ez
aditu iduri egin zuen. Ib. 312 (V 207). Baiña zeren erregek ez aditu iduri egiten baitzuen, lehiatu zeikan [...]
erraitera. Ib. 394 (V 257). Ezen halakoek nihoren abantailla eta laudoriorik entzuten tuztenean, ez aditu iduri
gorrarena eginez, burua bertze alderat dakite itzultzen. ES 196.
(Con complemento directo). Hala utzten tuzte brida laxorik, erranak ez aditu iduri gorrarena eginez eta
eginak ez ikhusi iduri eginez. ES 180. Kreatzailleak barrenean jarri zigun lekaio ori, ezdezagula ezaditu iduri
egin. Vill Jaink 153.
- EZIN ADITUZKO. Ininteligible. "Qui ne peut être entendu, incompréhensible, inconcevable" Dv.
Hainbertzanarekin, badariozko hanbatik ezin-adituzko hitz bat eta bertze. Prop 1911, 61 (ap. DRA). Oraindik
atzo. Ta gaur..., / zelan ezin aituzko / Jaunaren ordetzako / beste izate barrira / aldaturik nago. 'Sin que lo pueda
entender'. Gand Elorri 112.
Etim. Al parecer de lat. auditu, con reducción irregular del diptongo.
aditu erazo. v. adierazi.
adituerraz. v. adierraz.
aditukeria.
- ELKAR EZIN ADITUKERIA. Desavenencia, desacuerdo. Beren artean badutenean eskatima edo elkhar
ezin aditukeria zerbeit. Prop 1895, 213.
adituketu. "Tener la costumbre de oír (AN-5vill). T. Arburu" DRA.
aditun, aittun (V-gip ap. Etxba Eib). Entendido, versado. "Entzun biarreko maixu aittuna zan guria" Etxba
Eib.
aditunkeria, aittunkeria (V-gip ap. Etxba Eib). Comedia de saber, pedantería. "Ez dakitt aittua izango zan;
baña aittunkerixia ez jakon falta" Etxba Eib.
aditz (Lar), adititz (Lar), adi-itz. Tr. Neol. de Larramendi; es en la forma aditz, y en el sentido gramatical de
'verbo' como se usa en el s. XX, por influencia sin duda de Azkue. En DFrec hay 103 ejs. de aditz.
1. Concepto. "Verbo, en la Filosofía, aditza, adititza" Lar. Cf. tbn. Lar: "Verbo, en la Gramática, eraskitza".
Ele egitean entzuten dut itzen mintzoa, baiñan itza bat da, mintzoa besterik. Grekoz eta latiñez mintzo bereizia
dute; baiñan adi-itza ez da greko ez latin, ez beste izkuntzarik. Or Aitork 259. (Lar, Añ). "Verbo Divino, [...]
Jainkoaren adititza" Lar (tbn. Añ).
2. (A DBols, T-L), adititz, aditx. Verbo. "Larramendi escribió adititz; pero la terminación tu desaparece
cuando a la radical se le aplica otra partícula" A Gram 366. "Verbo, aditz (neol.)" A DBols. "Verbe, en
grammaire, aditz" T-L. Berbo edo adititzen lenengo erabidera iritxi zan beziñ laster. 'La primera conjugación
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 296
mende.