A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Emazteori ona ezpadau, / etsean erriertea. / Alkar aditu ezpadagie, / ez dabil ondo etsea. Lazarraga 1196r.
Biek elgar aditurik [egiñ dute haur], / lehenik amudioak, / gero Jainko Haur beraren / indar handi dibinoak. Gç
77. Bertze tribu guziek elkhar aditzen dute haren funditzekotzat. Lg I 239. Emon egijezu bada bijok gaiti ta gero
alkar aituko gara. Mg PAb 132. Oekin alkar aiturik, joan zan Agintariaren aurrera. VMg 3. Bizi araziz batasun
onean eta elgar ongi aditzen dutela. Jaur 160. Gero bi ahateek elkhar aditurik, / hartzen dute zaroa buru
banetarik. Gy 256. Nola atzemanen du egia yende xeheak, yakinek elkhar ezin adi dezaketela ikusia denean
hainbertze pontutan? Hb Egia 114. Beharko zuen populu guziarekin elkhar aitu, orotan adirazteko egin zituztela
gerthatu etziren gauzak. Ib. 6. Bazter etxetako yabeek behar lukete elkhar aditu eta suaren kontrako konfardiak
egin. Dv Dial 65s (Ur alkar aitu; It elkar artu, Ip alkharreki hitzartü). Aundizkiak elkar aditurik, agurtu zuten
Santua. Bv AsL 132. Ez dakit ze denpora direan gaurkoak, / alkar aditzeko len ziran obagoak. AB AmaE 259.
Hola elkar aditu dutenean axudantak eta biek, yaun Erremundegibehere atheratzen duk. Elzb PAd 77s (Po 215
elgar aditu). Goazin elgar adituz, bederen adiskidekin. HU Zez 20. Guztiak iarduen izketan, guztiak alkar aditu
eziñik. A BeinB 77.
(s. XX). Elgarretarat bil balite eta elgar adituz berma. JE Bur 210. Alkar aitu obe da alkar il baño. Kk Ab I
92. Aditurik elkar, / dugun Eskuara sar / eder, jori, hazkar, / orotan! Ox 86. Luzaro itzegin gendun biok, baño ez
gendun elkar aditu, alako eskeak egiten baitzizkidan. Or SCruz 98. Alkar aitu degu, ta [...] biyak ezkonduko
gera. Alz Txib 107. Badoazi biak bi alde, elgar hola aditurik: bere zama lehenik eginen zuenak, bertzearen
begira behar zuela egon. Barb Leg 129. Herodetarrekin elkar-aditu zuten, Yesus ondarazteko. Ir YKBiz 114.
Alkar ezin aituta, eztabaida ta lazkea sortu ziran batzar aretan. Eguzk GizAuz 69. Errana da etzutela beti ongi
elgar aditzen lau herriek. Zerb Azk 44. Belardiko baztar batean bi gizon zeuden alkar aditu eziñik. Anab Poli
133. [Ostatuko nausia] be aurraz alkarraituta euan. SM Zirik 33. Horiek denek elgar aditzen dute, oilo eta
lapinen ebasteko. Larz Senper 30. Emaztia, neskamiagaz alkar aittuta, aurrez jarri zan onen lekuan. Etxba Ibilt
457. Zoin ontsa elgar aditu duten Frantsesek eta Portugaleko erregeak. "[Ils] se soient si bien entendus". Ardoy
SFran 324. Bertsolariak aldez aurretik alkar-aiturik bazeudekean bezela. Lek OC I 76.
v. tbn. Ayerb EEs 1915, 292. Alkar aditu: Arr May 97. TAg Uzt 302 (105 alkar aitu). Mde Pr 147. Elgar aditu:
Laph 179. Elsb Fram 58. Zby RIEV 1908, 87. Etcham 148. Alkar aitu: BEnb NereA 168.
(Fig.). Zoin duten elgar aditzen gure begi urdinek! / Behexi gaitu ondikotz! bizitze hilkor hunek. Iratz 153.
Tripan izigarriko guduak ari zaizkon: arnoek ezin elgar-adi; ilhar-xehea lur-sagarrari aintzindu nahi, oilakia
atzarkiari, gasna eta kafea azari... Lf Murtuts 27.
(Con completiva). Acordar. Elgar aditu berria zuten [...] untzi horiek abiatzen ahalko zirela portutik.
Ardoy SFran 179.
b) Oírse mutuamente. Ixilik erraiten dira, baina [...] elkhar adi dezaketen bezain gora ihardesten deraukatela.
Harb 388. Etxeko danak barriz ipiñi gorturik, / ordu erdian alkar aditu eziñik. AB AmaE 245.
c) Entenderse mutuamente. Eskuara aditzen eztuen batekin egiteko gerthatzen bazaitzu, elkhar nola adituko
duzue? ES 392. Non Eskualdunok gerok pena eta neke baitugu elkharren aditzeko. Ib. 398. Len baño errazkiago
elkar adituko dute euskal erriko Nafartarrak eta beste euskaldun guziak. Mb IArg I 55. Orrekin guziak nastu,
elkar ezin aditu eta gizonak munduan banatu ziran. Cb EBO 7. Ona emen iru euskaldun modu, pranzesa, kiputza
ta bizkaitarra, alkar ederto aituten dabeenak. Mg PAb 173. Dugun ikus [...] hitz laburrez edo luzez, elgar adi
dezakegunez. HU Zez 49. Bizkaitarrak, zuberoarrak, gipuzkoarrak eta abar ez aditzea errezki elkar. Ayerb EEs
1916, 261. Huni [hiztegiari] esker, agian elgar-adituko dugu biek. JE Ber 6. Ara... eskola bakoen artian, alkar
aitzeko, esana ta entzuna miña ta belarriyak dira bide. Kk Ab II 80. Bet-betan mila mintzaira motaz ari ziren.
Etzuten gehiago elgar aditzen ahal. Zerb IxtS 15. Elkar aditzeko, aldiak iru dirala esan bear: lena, oraiñaldia,
geroa. Or Aitork 324. Onelako arrabotsa dala-ta ez dago elkar aditzerik. Lab SuEm 200. Zer mintzaira
mintzatzen ote zion? [...] nolazpeit elgar aditzen zuketen. Ardoy SFran 136. Nafarrek, giputzek eta manexek [...]
errazago aditzen dute elkar. MIH 391.
B) (Sust.). Trato. Eldu zaittez alkar-aittu ixillekua amaitzera, [...] ondo, tratu onen gora-bera guztiak neri
aurraz kontu emotekotan, beste danen ixillean. Etxba Ibilt 457.
- ELKAR ADITU EZIN, ELKAR EZIN ADITU. Imposibilidad de entenderse. Cf. ELKAR EZIN
ADITUKERIA (s.v. aditukeria). Zer jazoko litxakegu bizkaitarrai aztu eragingo baleusku euskeria [...]? Ze
konfusino ta alkar aitu ezina erri batzukuaz bestekuakaz? Mg PAb 185. Zeintzuetatik bakoitzari bere itzkuntza
berezi bestek etziekiena Jainkoak eman zien, eta beren arrokieriarekin beretu zuten elkar ezin aditua ikusirik
[...] zabaldu bearrean arkitu ziran. Lard 11s.
- ELKAR EZIN ADITUZKO. (Los) que no pueden entenderse, comprenderse. Gogoari emozute izkuntza
gabe ezin ditezkela jarri gobernurik. Elkar ezin-adituzkoen artean nola eragin eta erabaki legeak? Lh EEs 1915,
235.
- EZ-ADITU (Lar, Añ). a) Inaudito. Gertaera izugarri ez-aditu au Uri guzian barreatu zan. Lard 543.
Lotsagabekeria ez-aditu au ikusirik. Ib. 103. Jarri zan mesede ez-aditu onegatik Jaunari eskerrak ematen. Ib.
116. [Jesusek] egindako gauza andiak eta ez-adituak. Ib. 436.
b) "Desobediente. Ume ez-aditu bat da ori" Gketx Loiola.
c) (Vb.). "Desobedecer. Gurasoen esanak ez-aditu" Gketx Loiola.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
295