A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Ib. 228 (Gç 147 Birjina guziz prudenta, ArgiDL 114 Birjiña txit begiratua, Or MB 1330 Neskatxarik zugurrena).
Bada nor da ain aitua ta mena eta egun guztian bekatu txiki askotan jausten eztana? Añ LoraS 36.
III (Sust.). Alianza. Cf. supra I (5). Jende hauk badute oraino, elkharren artean, aditu edo patu bat. Prop
1895, 263. Fidjitarrek horrela egiten ohi dute, nahi dutenean hekien adituak edo tratuak izan ditezen idukiak
segur baino segurkiago. Prop 1904, 242 . Gobernamenduko gizonek Eskuaraz egiten balituzte beren aditu edo
patuak, elitekela hekien artean eskatima biderik, gauzak ez aski xuxen iskribatuz. Jnn RIEV 1908, 356.
- ADITU-AHALEAN. Tanto como se puede entender. Ta adiraziko dizu zuri Jesusek, zuk adi-alean, orain
berak zu gatik daraman neke arrigarria. Mb OtGai III 29.
- ADITUA(K) IZAN (intrans.). Tener noticia, tener oído. Aditua naiz herri-hauzo bateko apez bat zure
ikustera ethortzekoa dela. Jnn Bihotz 61. --Mézié le Curé, je viens pour marier. --Ederki; zerbeit holako aditua
ere nintzen. Barb Sup VII. Eta aditua naiz, baratxuri guti, arras guti aski duela gure Errientak, Jaun Erretor
berriak janarazten diozkan zikiro-azpientzat. Ib. 4. Adituak ginen jadanik Iruña urthetik urthera aitzinatuz zoala.
JE Ber 20.
- ADITUAK EZ ADITU. v. infra EZ-ADITU EGIN. A(d)ituak ez a(d)itu (AN-5vill). 'Gorrarena egin'. Inza
NaEsZarr 1833.
- ADITUAREN ADITUZ. De tanto oír. Adituaren adituz, uste ginuen Gipuzkoa sagar-ondoz landatua zela
guzia! JE Ber 84.
- ADITU BATEAN. "Aitu baten, a primera vista. Edozeñek esango leuke aitu baten ogerleko au ona dala,
cualquiera diría a primera vista que este duro es bueno" Zam Man 2.
- ADITU ERAGIN. v. adieragin.
- ADITU EZ BEZALAKO. Inaudito. San Franziskoren aditu ez bezelako umiltasunezko egite miragarri bat.
Bv AsL 411. San Franziskoren umilltasun aditu ez bezelakua. Ib. 409. Atzeneko paguba / ezta izan gaiztoa, /
iñork munduban aitu / ez bezelakoa. Echag 21.
- ADITU EZ DEN (aditueztan Lar, Añ). "Inaudito" Lar y Añ. (Con compl. referido a aditu). Menturaz
bestetan aditu ez dan miraria egin zuen. Lard 102. Emakumea eta bere iritzian itxusia! Oraindiño ere aditu
eztan gauza. Urruz Zer 89.
- ADITU EZIN, ADITU EZINEZKO. v. adiezin.
- ADITUXE. (Forma con suf. -xe, de valor aprox.; precedido de elkar). Acordar, ponerse de acuerdo. v. infra
ELKAR ADITU (b). Etxekoek opium pipatzaile eta jokolari suhar bati saltzen nindiotela, eta sariaz elgar
adituxe zutela. Prop 1911, 156 (ap. DRA).
- ADITUZ (adituaz Lar, Añ). "(De) oídas" Lar y Añ. No incluimos los ejs. triviales de adituz, 'oyendo',
'entendiendo', etc. v. ADITZEZ (s.v. aditze).
- ADITUZKO. "Testigo de oídas, [...] adituazko testigua" Lar.
- ADITZEKE. Sin escuchar. Moxeri aditzeke, batzuk zerbait biaramoneko utzi zuten. Ol Ex 16, 20 (Bibl ez
zuten aditu).
- ADITZEKO. a) (En la expr. aditzeko izan 'haber que entender'). "Etzaitu etxera hartu nahi; aditzeko da
etzaituela maite, il ne veut pas vous recevoir dans sa maison, c'est à dire qu'il ne vous aime pas" Dv. Nola
aditzeko da ezen aitén inikitatea haurrén gainean punitzen duela? Lç Ins D 3v. Skripturá [...] erraiten denean
zer aditzeko den. Lç ABC I 4r. Iainkoaren hitza erraiten denean aditzeko da Testamentu zaharreko eta berriko
liburu kanonikoetan den guzia. Ib. I 4r.
b) Destinado a ser oído. "Acroamatici libri, liburu aditzekoak, adigarriak" Urt II 112.
c) Digno de oírse. "Aditzekoa da zutaz mintzo denean, il est à entendre quand il parle de vous" Dv. "Aditzekoa da
xori haren kantua" Ib. Aditzekoak ziren heien arteko solasak. Prop 1887, 121. Belar eta lore, on eta gaixto
diren guziez mintzo, aditzekoa zen! HU Aurp 97. Aditzekoak ziren haren ateraldi batzu. Ib. 177. Oroz gainetik,
aditzekoak ziren haren phedeikuak! Barb Sup 133. Ikustekoak dire orduan haren jauziak, aditzekoa haren
marruma. Zerb Azk 47. Nere billoba, zure bertsua / ez al zan aditzekoa? / ori usaia! ematen zuan / arrosa
Maiatzekoa. Uzt Auspoa 43, 114.
- ADITZEN DELA. a) Entiéndase. Zeren egia da, anhitz balio du fidantziak, indar handia du esperantzak.
Ordea aditzen dela neurriz, soberania gabe. Ax 133 (V 87). Plazer baduzu, dobla beite / berriz ere hauk
gustiak; / dobla deabruak, penak dobla, / dobla tromenta handiak; / bañan, Jauna, aditzen dela / hemengo
tulunbioan, / hillen nauela herioak / milla urtheren buruan. Gç 179. Hemen erranak direnetarik ahal dagitena
egiteko; bethi aditzen dela hargatik eztiotela bere eginbidei ta premiazko lanei hutsik eginen. Dh 63.
b) "C'est à dire" Dv. Jesusek ihardetsiko zuela yuduek zor ziotela enperadoreari dretxua, aditzen dela, figoa.
Lg II 238.
- ELKAR ADITU (BN-arb-lab ap. Gte Erd 202; Lar, Añ, Izt 28r, Dv (-kh-)).
A) (Vb.). a) Entenderse, ponerse de acuerdo. "Yo me avendré con ellos, elkar adituko gera" Lar (s.v. avenirse;
v. tbn. Añ). "Mancomún, de mancomún, elkar aditurik" Ib. (Añ alkar aditurik). "Horiek elgar ongi aditzen dute
(BN-lab), ez dugu biek elgar aditu (BN-lab-arb)" Gte Erd 202. Cf. ELKAR-ADITZE (s.v. aditze). v. supra I (5),
ELKAR HARTU (s.v. hartu), HITZ HARTU (s.v. hitz).
Tr. Sólo hay ejs. seguros de aux. intrans. en Moguel y San Martin (Zirik 92).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
294