A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
izenagaz aituten dira [...] ariman iragoten ditugun naibagiak. fB Ic III 261. Aragija esaten danian aitu biar da
koipia, saldia [...] edo beste edozeinbere gauza. Astar II 238s. Ez dakit nik, mundutaar tonto batzuk zer aituten
dabeen prestubaren izenagaz. JJMg BasEsc 275. Prestutasuna, nik aituten dot, leleengo bakotxari beria emotia.
Ib. 275. Ez dezu au ondasunakgatik bakarrik aditu bear, ezbada baita ere honren ta munduko alabantzen
deseoagatik. Echve Imit III 27, 3. On da jakitea [...] zer aditzen den herri bakhotxean tokiko goldeaz. Dv Lab 59.
Aurreneko arrats onez esan dana bera aditu bear da beste arrats guziaz. Arr May 8. Frantziako erreboluzioneaz
aditu behar da [...] gure aitzinekoek ikhusi izan zituzten nahasdurak. Elsb Fram IX. Hitz horiek [= elhe alferrak]
aditzeko dire iguzki aldetako agurreria ezin akhabatuzkoez. DvHtoy Lc 10, 4n. Zer aditu bear da mundua
esanagaz? Itz Azald 185.
(s. XX). --Jainkoaren Semeaz, nor aditzen duzu? --Aditzen dut, Trinitate Sainduko bigarren Presuna. CatJauf
56. Illen edo aragiaren birpiztez aditzen dut, gizon ill guzien bigarrengo piztuera. Inza Azalp 109. Neuk beintzat
olan attuten dot benetako adizkidetasuna. "That at least is my idea about friendship". Altuna 56. Apirkako
basamortuetan eundaka leguetan iñor be (personaik aitu bieda) bixi eztanetan. Kk Ab II 152. Mallen arteko
burruka gogor au, sozialistak aitzen daben lez, gizarteko onaren arerioa da. Eguzk GizAuz 100. Egiazko
Azkaindar zenbat ote da? Azkaindarraz zer aditzen den! Zerb Azk 29.
v. tbn. CatLav 117s (V 65). Añ CatAN 49. CatLuz 37. CatBus 25. Legaz 8. EEs 1925, 84.
Gabontzak beste modutan aituten dau bizi-modua. Erkiag BatB 154.
Berba bakotxean sarturik, ezkutaturik, aditurik, ta barruturik dagozan gauza miragarriak. Añ MisE 133.
(Con aux. intrans., sentido recíproco). Cf. infra (5). Nekez ziradian errege harekila aditzen, alabadere
Souzak zian inthelegatü ürhünago joaiten bazen, berze errege bat ziala bathüren. Egiat 159.
(Part., tras gaizki, ongi, etc.). Mal, bien entendido. Txit asko dira ukatzen, edertzen edo gutxitzen dituztenak
beren bekatuak lotsa gaizki aitu batekin. Mg CC 255. Lotsa dongaro aitu batek Konfesino donga asko egiten
darabilzanak. Mg CO 295. Eriari hurbiltzen zaizkonek ere, karitate gaizki aditu batez, uste hortan lausengatzen
ohi dute. Dh 122. Khar ongi adituak galdegiten du abia ditzan konbertsioneak bere buruarenetik. Jaur 127. Ori
geiago dala osasundunen uste eta bildur txarto aitu bat. Itz Azald 163.
"Aditzen dut, j'ai ouï dire" Dv. v. ADITZEA IZAN.
3. (V ap. A; Mic 8r), aitu (V, G ap. A; Izt 32v, Dv). Mirar, fijarse, prestar atención. "Aitu egin (V-centr.),
regarder" Dv. "1.º (V), atender (escuchando o mirando); [...] 6.º "(V-ple-arr-oroz), mirar" A. "Adiketan (V-gip),
escuchando, mirando, atendiendo" Ib. "Aitu (V, G), estar atento, atender" Ib. v. behatu, begiratu. Cf. Ezale
1897, 166n: "Aitu aditu-n ordezkoa da: Txorierrin da Arratian begiratu esan gura dau".
Tr. Exclusivamente vizcaíno. Usado con auxiliar intransitivo en los textos antiguos, aunque en Añibarro hay
tbn. ejs. de uso trans.
Adi adi ze Jaungoikoa dagok adi. "Mira con cuidado". RS 1 (el primer adi es el rad. de aditu, el segundo, aux.
de 2.ª pers.; para el tercero v. 1 adi). Aurrera aditzen eztana atzerantz jausten da. "Quien adelante no mira". Ib.
456. Adi zate badauke kalzerdiak punkturik askaturik. "Mira si tienen". Mic 12v. Ez nax ni adituten orrelako
gauzetara. Ib. 13v. Begiak deutse egozten biotzari kulpea, / aganik jaio zala onerestea, / ta agaitirren aditu
zerren zirean, / errenkore andiak erne zitean. TAV 3.1.22. Adi zaite, zelan emon dozuzan jaiak ta domekak. Añ
EL 1 129 (EL 2 137 begira). Begira, Jauna, adi zakioz begi errukitsuaz bekatari andi oni. Ib. 150. Izanik Zu,
angeruak aituten dirian Espillu ederra. Ib. 192. Aditu daiozula begi errukitsuaz [...] sakrifizio adoragarri oni.
Ib. 106s. Nik jaramoten ezpadot, nok aituko dau nigaitik? Ib. 20 (EL 2 24 nok aituko deutso nigaiti). Eta ez aitu
ainbeste bere gitxitasunari, ezpada [...] borondate onari. Añ LoraS 145. Zerbait ostu dabenean, ezeri aitu baga,
ateretan da etxetik kanpora. Ib. 26. Nekepean danak / obeto danari / aitu, eta lanak / eiten yakoz azi. Zav Fab
RIEV 1907, 529. Ta [eleizan] alkarren adi egon zirean / aitu barik altarara. Azc PB 166. Egin eutsen agur bat /
munduko ondasunai, / obato adituteko / arimako gauzai. Ib. 149. Aditu edo begiretuten baioat barriz
Iparragirrera. A BGuzur 154. Erantzuten dau Patxik / Martiñeri aituta. Zam EEs 1915, 24. Oi, neure bijotzeko
ezkongai gardena! / beti, arren, aditu maitati ortzira. Laux BBa 46.
4. (Urt, Lar, H). Entender, saber. "In arithmeticis non exercitatus, arimetikan [...] aditzen eztuena" Urt II 319.
"(A fulano algo se le) entiende de eso, urliari zerbait aditzen zaio" Lar. "Orotan aditzen zaio, il s'entend à tout"
H.
Tr. En Echeita y Enbeita aparece con aux. trans.; en el resto con aux. intrans. bipersonal.
Persona diskretoen eta aditzen zaiotenen irudira. Ber Doc 162r. Alegia Gaztelan aditzen zaiotela, ta emen
ezdakigula odol onaren berri. Lar Cor 153. Gai onetan kezka edo beldurren batzuek dituenak, beude aditzen
zaionen batekin. AA II 101. Ao batez dirauskue Larramendik [...], Zamakolak, eta, berba baten, gauzea ondo
adituten yaken guztiak. Añ EL 2 8. Itandu laster konpesore bati edo aituten jakon bati. fB Ic II 188. Aituten
jakuenen eritxijan. fB Ic III 271. Iñaziori aditzen baitzitzaion gizonetan. Laph 231. Hezurretako gauzetan
bereziki hainitz aditzen zaiona. Elzb PAd 61. Izentau ebezan auzi onetan adittuten eben gizon bi saneurria
(precio) zeinbat izango zan erabagitteko. Echta Jos 363. Durangar abeslari aldreaz / bera zan txauneskindari, /
gustiz atsegin ixan yakela / ortan aitze eben danari. Enb 134. Guti bat jakin orduko, jakintsun antzera jotzeko
aski dugu, ustez ta argiki aditzen zaigula euskal-itzen erroak bilatzea. FIr 165.
5. (Dv), aitu (V-arr-gip, AN-5vill, B). Ref.: Gte Erd 55, 202 y 293. Entenderse, ponerse de acuerdo. "Ene
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
292